Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Synagoga w Inowrocławiu. Mówiono, że była piękna niczym bizantyjskie cudo!

Piotr Strachanowski
Widok z około 1908 r. na synagogę od strony skrzyżowania Solankowej (wtedy Solbadstrasse) z Grodzką (wtedy Reichsbankstrasse)
Widok z około 1908 r. na synagogę od strony skrzyżowania Solankowej (wtedy Solbadstrasse) z Grodzką (wtedy Reichsbankstrasse) Z archiwum autora
Synagoga była imponującą budowlą z początków XX-wiecznego Inowrocławia. Zaświęcona 24 września 1908 r., stała trzydzieści lat. Niemcy spalili jej wnętrze w nocy z 14 na 15 września 1939 r., a potem grube mury długo jeszcze burzyli…

Żydzi inowrocławscy, kiedy z początkiem XX stulecia podjęli tę imponującą budowę, a taką bez wątpienia było wznoszenie wielkiej synagogi, kierowali się dwiema przesłankami.

Też potrafimy!

Tą pierwszą - rzecz jasna - była kwestia religijna, a drugą - już bardziej przyziemna, ale ludzka motywacja, by dowartościować się i pokazać Niemcom i Polakom, że miejscowa diaspora żydowska jest równie majętna i też stać ją na dzieła nadzwyczajne.

Z tej rywalizacji wyrosło wtedy wiele ważnych i pięknych budowli Inowrocławia. Niemcy, społeczność dominująca (bo wsparta obfitym strumieniem pieniędzy rządu krajowego), stawiali gmachy administracji publicznej, by wspomnieć choćby sąd powiatowy, landraturę (starostwo) lub budynki szkolne i liczne pomniki. Polacy wznieśli - na wzór poznańskiego Bazaru - hotel Basta, imponujący kościół Zwiastowania NMP i podnieśli z ruin kościół Imienia NMP. Mieszany kapitał inwestował w zdrojowisko.

Czy inowrocławski patrycjat żydowski - na czele z arcybogatymi rodzinami Levych, Salomonso-hnów czy Schwersenzów - mógł tę rywalizację zlekceważyć i ustąpić pola bez walki. Ależ żadną miarą!

Przecudne dzieło

Na dobry początek zebrano z darowizn możnych „składkowe” 250 tys. marek i od września 1907 r. przystąpiono do budowy. Na miejsce dla synagogi wykupiono duży plac przy Solbadstrasse (Solankowa), na trakcie prowadzącym ze śródmieścia do zdrojowiska. Zlecenia na budowę otrzymały firmy inowrocławskie, ale wiele skomplikowanych czynności wykonywali fachowcy z Wrocławia, Poznania czy Bydgoszczy.

Okna witrażowe wstawiał Busch z Berlina, lampy i lampiony dostarczył Seisert z Mügeln koło Drezna, rzeźby i podłogi - firma Schultz-Schuchert z Bydgoszczy, ławy do siedzenia - Heponer z Poznania itd. Budowę prowadzono szybko i bez problemów.

Efekt starań był imponujący. 24 września 1908 r. uczestnicy uroczystości zaświęcenia synagogi mogli podziwiać wspaniałą budowlę zbudowaną na planie krzyża greckiego, którego ramiona miały po 33 m. Bóżnica stylem architektury przypominała świątynie bizantyjskie, między ramionami krzyża wzniesiono cztery przybudówki z wieżyczkami zakończonymi gwiazdami.

Trzon główny synagogi miał kształt ośmioboku zwieńczonego strzelistym dachem w kształcie ostrosłupa i pokryty był czerwoną dachówką. Na jego szczycie pyszniła się pozłacana kula o średnicy 1,20 m, a na niej - tej samej wielkości - pozłacana gwiazda Dawida.

Bogate było wnętrze synagogi, której kopuła wznosiła się na wysokość ponad 12 m. Podwieszony był tam olbrzymi mosiężny żyrandol ze 120 żarówkami. Wydzielono 300 miejsc dla mężczyzn i 300 miejsc - w emporach wzdłuż ścian - dla kobiet.

Ławy do siedzenia ustawiono amfiteatralnie ku „mizrachowi”, ścianie wschodniej, zwróconej ku Jerozolimie. Torę czytano z podium otoczonego kunsztownymi kratami z brązu, w stosownych miejscach umieszczono mozaiki, ornamenty i inne ubogacenia.

Ogniem i dynamitem

Niemcy sprofanowali synagogę przedpołudniem 14 września 1939 r., a potem ją podpalili. Ogień szybko strawił wnętrze, ale żywiołowi oparły się potężne mury. Saperzy z jednostki Wehrmachtu wysadzali je w następnych dniach dynamitem, a później przez dłuższy czas usuwano rumowisko. Do tych robót Niemcy zagonili miejscowych Żydów.

W 1940 r. na uporządkowanym już placu założono trawniki, rabatki różane, wytyczono alejki i ustawiono ławki parkowe… Po wojnie miejsce to przez dwa kolejne dziesięciolecia nie zmieniło przeznaczenia.

Wreszcie w 1966 r. (31 lipca) w części skweru od strony ul. Solankowej odsłonięto pomnik Jana Kasprowicza (replikę przedwojennego monumentu z placu Wolności, także przez Niemców na początku okupacji strąconego), a w 2005 r. (16 października) w części od strony ul. Prezydenta Narutowicza - pomnik-tablicę dziękczynną upamiętniającą papieża Jana Pawła.

Pobierz

Jak korzystać z aplikacji, by otrzymywać informacje z miasta i powiatu? To proste!
Po wejściu w aplikację w prawym górnym rogu w menu wybierz swoje miasto.

Aplikacja jest bezpłatna i nie wymaga logowania. Oprócz standardowych kategorii, z powodu panującej epidemii, wprowadziliśmy zakładkę "koronawirus", w której znajdziesz wszystkie aktualne informacje związane z epidemią.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Michał Pietrzak - Niedźwiedź włamał się po smalec w Dol. Strążyskiej

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na inowroclaw.naszemiasto.pl Nasze Miasto