Odmiana nazwisk przez przypadki - wyjaśniamy, jak odmieniać nazwiska polskie i obce

Istnieje wiele poradników, które wyjaśniają, jak powinna wyglądać odmiana nazwisk w języku polskim. Nie jest to bowiem łatwa sprawa. Zwykle mamy najmniej wątpliwości, gdy problem dotyczy odmiany nazwisk męskich. Ale jak postąpić, gdy chodzi o odmianę nazwisk obcych albo w liczbie mnogiej? Lub kiedy w grę wchodzi odmiana nazwisk dwuczłonowych? Wtedy ratunkiem będą najważniejsze zasady wyjaśniające, jak powinna wyglądać odmiana nazwisk w języku polskim.

PORADA: Zapamiętaj, że odmiana nazwisk polskich to podstawa poprawnego używania języka polskiego!

Odmiana nazwisk przed przypadki - jakie są zasady?

Odmiana nazwisk przez przypadki (deklinacja) jest uzależniona w języku polskim od trzech podstawowych kryteriów. Forma odmiany nazwisk zależy od:

• płci właściciela nazwiska
• jego narodowości
• zakończenia nazwiska (może chodzić o zakończenie fonetycznej formy nazwiska lub o zakończenie tematu).

Odmiana nazwisk polskich - kiedy ją stosujemy?

W języku polskim nazwiska odmieniają się przez przypadki zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w liczbie mnogiej, poza nielicznymi wyjątkami. Powinniśmy stosować odmianę nazwisk, jeśli tylko możemy przyporządkować je do jakiegoś wzorca odmiany.

Odmiana nazwisk w zaproszeniach

Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w języku polskim nazwiska na zaproszeniach powinny być odmieniane. Nie piszemy więc: "zapraszam państwa Nowak", ale "zapraszam państwa Nowaków". Wpisujemy "miło nam będzie gościć Julię Kowalską", a nie "miło nam będzie gościć Julia Kowalska". Odmiana nazwisk w zaproszeniach sprawia, że treść brzmi bardziej naturalnie i po prostu jest poprawna.

Odmiana nazwisk w liczbie mnogiej - zasady

• nazwiska zakończone w mianowniku na spółgłoskę lub samogłoskę –a, -e, -o odmieniają się jak rzeczowniki np. Nowak – zapraszam państwa Nowaków.
• nazwiska w formie przymiotników odmieniają się jak przymiotniki, np. Kowalski – zapraszam państwa Kowalskich.
• nazwiska zakończone na –er mogą odmieniać się z „e” ruchomym lub z całym tematem, np. Bober – zapraszam państwa Bobrów bądź zapraszam państwa Boberów.

Odmiana nazwisk i imion - zaproszenia

Odmieniając nazwiska, np. w zaproszeniach, należy odmienić również imiona zapraszanych osób, zarówno męskie, jak i żeńskie. Jedynym nieodmiennym imieniem żeńskim jest Beatrycze.

Odmiana nazwisk - jaki przypadek jest poprawny?

Choć wszyscy uczyliśmy się w szkole odmiany przez przypadki, nie każdemu ta wiedza zostaje w głowie. Jednak, aby uporać się z nawet najtrudniejszą odmianą nazwisk polskich, a także odmianą nazwisk obcych czy też odmianą nazwisk dwuczłonowych, np. odmiana nazwisk w zaproszeniach, wystarczy zapamiętać jedną podstawową zasadę. Dzięki temu zawsze będziemy wiedzieć, jakiego przypadku należy użyć, odmieniając nazwiska w języku polskim.

PORADA: Czasownik „zapraszać” zawsze łączy się z biernikiem, który odpowiada na pytania „kogo? co?. Wystarczy zapamiętać tę zasadę, aby poprawnie odmieniać nazwiska w zaproszeniach.

Odmiana nazwisk męskich

Najwięcej problemów przynosi odmiana nazwisk męskich. Odmiana ta w języku polskim ma wiele wzorców.

Z grubsza nazwiska męskie można podzielić na dwie grupy:

• nazwiska męskie zakończone na samogłoskę
• nazwiska męskie zakończone na spółgłoskę

Odmiana nazwisk męskich zakończonych na samogłoskę

• odmiana nazwisk męskich zakończonych na „o” poprzedzone spółgłoską twardą np. Lato - nazwiska te odmieniają się w liczbie pojedynczej jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, a w liczbie mnogiej – jak czasowniki męskoosobowe np. Lato/Laty/Lacie/Lato/ Latem/Lacie, liczba mnoga – Latowie/Latów/Latom/Latów/Latami/Latach.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na „o” poprzedzone spółgłoską miękką np. Puzio - nazwiska te odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe np. dziadunio, czyli Puzio/Puzia/Puziowi/Puzia/Puziem/Puziu.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na „e” np. Linde - nazwiska te odmieniają się w liczbie pojedynczej jak przymiotniki, np. Linde/Lindego/Lindemu/Lindego/Lindem/ Lindem, a w liczbie mnogiej – jak rzeczowniki męskoosobowe np. Lindowie/Lindów/Lindom/Lindów/Lindami/Lindach.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na „i” lub „y” np. Kowalski - nazwiska te odmieniają się jak przymiotniki np.
  Kowalski/Kowalskiego/Kowalskiemu/Kowalskiego/Kowalskim/Kowalskim.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na  „a”, np. Zawada - nazwiska te odmieniają się w liczbie pojedynczej jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego np. Zawada/Zawady/Zawadzie/Zawadę/Zawadą/Zawadzie, a w liczbie mnogiej jak rzeczowniki męskoosobowe np. Zawadowie/Zawadów/Zawadom/Zawadów/Zawadami/Zawadach.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na „au” np. Turnau - nazwiska te odmieniają się jak rzeczowniki męskoosobowe np. Turnau/Turnaua/Turnauowi/Turnaua/Turnauem/ o Turnau (nie o „Turnale”)

PORADA: W wyjątkowych sytuacjach dopuszczalna jest rezygnacja z odmiany nazwisk męskich zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na literę -e, ale wówczas powinien poprzedzić je tytuł lub godność, np. Zapraszam państwa Linde, idę z profesorem Linde.

Odmiana nazwisk męskich zakończonych na spółgłoskę

• odmiana nazwisk męskich zakończonych na –ec, lub ek np. Borek - nazwiska te mają w odmianie „e” ruchome np. Borek/Borka/Borkowi/Borka/Borkiem/Borku; w liczbie mnogiej - nazwiska te zawsze mają końcówkę „owie” np. Borkowie.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na –eń np. Kwiecień - nazwiska te mają w odmianie „e” ruchome np. Kwiecień/Kwietnia/Kwietniowi/Kwietnia/Kwietniem/Kwietniu.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na –el, –er np./ Wedel - nazwiska te mogą mieć w odmianie „e” ruchome np. Wedel/Wedla/Wedlowi/Wedla/Wedlem/Wedlu.
• odmiana nazwisk męskich brzmiące jak rzeczowniki pospolite np. Wróbel - nazwiska te mogą odmieniać się jak te rzeczowniki np. Wróbel/Wróbla/Wróblowi/Wróbla/Wróblem/Wróblu albo zachowywać pełen temat w odmianie np. Wróbel/ Wróbela/Wróbelowi/Wróbel/Wróbelem/Wróbelu.
• odmiana nazwisk męskich zakończonych na „ów” np. Maćków - nazwiska te mają w odmianie wymianę „ó” na „o” np. Maćków/Maćkowa/Maćkowowi/Maćkowa/Maćkowem/Maćkowie.

PORADA: Trzeba wiedzieć, że z nazwisk żeńskich odmieniają się tylko te zakończone na „a”

Nazwiska żeńskie zakończone inną głoską niż „a” są nieodmienne. W przypadku żeńskich nazwisk dwuczłonowych odmieniają się oba człony, jeśli kończą się na „a”.

Zdarza się, że nazwisko odmienia się w rodzaju męskim, nie odmienia się natomiast w rodzaju żeńskim.

Odmiana nazwisk dwuczłonowych

Jeśli chodzi o odmianę nazwisk męskich dwuczłonowych, to odmieniają się w nich oba człony np. Boy-Żeleński/Boya-Żeleńskiego/Boyowi-Żeleńskiemu itd.

Jeżeli natomiast pierwszy człon jest nazwą herbu lub przydomkiem, to wówczas odmienia się tylko drugi człon nazwiska np. Korwin-Mikke/ Korwin-Mikkego/Korwin-Mikkemu itd.

Odmiana nazwisk obcych

Odmiana nazwisk obcych jest również konieczna, chyba, że nie można znaleźć odpowiedniego wzorca odmiany.

Odmiana nazwisk obcych - jakich nazwisk nie dotyczy?

• nie odmieniamy nazwisk obcych zakończonych na -u, przed którym występuje spółgłoska np. Iliescu.
• nie odmieniamy nazwisk francuskich zakończonych na akcentowane „o”, „a”, „u” bez względu na pisownię np. Hugo.
• nie odmieniamy nazwisk złożonych z dwóch członów np. Lin Biao.

Prof. Jerzy Bralczyk o odmianie nazwisk [WIDEO]:

Prof. Jan Miodek dla Nowej Trybuny Opolskiej: Krąży jakaś fałszywa opinia, że w tekstach oficjalnych nazwisk się nie odmienia. Bo w życiu codziennym, w mowie żywej nie jest źle. Ludzie chodzą do Nowaka, przyglądają się Nowakowi, podchodzą do Widery, Pietraszki i Widerze albo Pietraszce coś dają. Ale jak teraz trzeba temu Nowakowi, Widerze albo Pietraszce dać dyplom, nagle następuje jakieś zdumiewające usztywnienie postaw gramatycznych i dyplom uznania jest "dla Jana Nowak". Ja to widzę na dyplomach, ja to widzę w dedykacjach uczniowskich, ja to widzę i słyszę w intencjach mszalnych! (...) Przypominam wszystkim - w języku polskim nazwiska należy odmieniać.