Opieka środowiskowa zakłada pracę w miejscu przebywania dziecka

W ostatnich dwóch latach zaszły liczne zmiany. Główną i najważniejszą z nich jest zwiększenie dostępności opieki psychologicznej, w tym środowiskowej, co docelowo ma zmniejszyć liczbę hospitalizacji dzieci i młodzieży. Dawny podział na Poradnie Zdrowia Psychicznego oraz Szpitale z oddziałami psychiatrycznymi został zastąpiony trzema poziomami referencyjności, do których zaliczyć możemy ośrodki środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej (I-poziom), Centra Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży (II-poziom) oraz planowane Ośrodki Wysokospecjalistycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej (III-poziom). Obecnie w ramach reformy, powstają głównie liczne ośrodki opieki środowiskowej (docelowo w każdym powiecie). W trakcie powstawania są również Centra Zdrowia Psychicznego.

Ośrodki pierwszego poziomu referencyjnego dedykowane są dzieciom i młodzieży do ukończenia szkoły ponadpodstawowej, nie dłużej jednak niż do 21 roku życia. Ważną informacją jest również to, że osoby poniżej 18 roku życia, muszą posiadać zgodę opiekuna prawnego na skorzystanie ze świadczeń. Przyczynia się to do tego, że możemy być w kontakcie z rodzicem dziecka czy nastolatka. Bez tego niejednokrotnie nie jest możliwy proces psychoterapeutyczny, gdyż dziecko nie jest wolne od swojego systemu rodzinnego. Często też pracujemy z całymi rodzinami.

Opieka środowiskowa zakłada pracę w miejscu przebywania danego dziecka, tj. w szkole, czy też w domu rodzinnym. Przewagą psychiatrii środowiskowej jest poznanie środowiska danego dziecka, jego codziennych problemów i trudów. W znacznym stopniu różni się to od opieki ambulatoryjnej w poradni, gdzie dane dziecko lub jego rodzina przychodzą na sesję terapeutyczną, czy też od pobytu całodobowego na oddziale psychiatrycznym. Każdy z tych zakresów pomocy ma jednak inne, własne cele. Opieka środowiskowa zakłada pomoc i wsparcie w miejscu przebywania dziecka. Opieka ambulatoryjna zakłada głównie konsultacje, psychoterapię oraz opiekę lekarską. Gdy te dwa poziomy zawiodą, to ostatnią deską ratunku stają się całodobowe oddziały psychiatryczne, których dość często głównym celem jest ratowanie życia dziecka.

Nie. Wystarczy zgłosić się do najbliższego Ośrodka Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej lub Poradni Zdrowia Psychicznego (Centrum Zdrowia Psychicznego – w trakcie reformy możemy spotkać się jeszcze z dwiema nazwami) i umówić się na konsultację. Ośrodki Środowiskowej Opieki nie wymagają skierowania do specjalisty. Poradnie mogą wymagać skierowania do psychologa, jednak można je otrzymać u lekarza każdej specjalizacji. Do lekarza specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży również nie jest wymagane skierowanie.

W ramach prowadzonej opieki często współpracujemy ze szkołami, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, zespołami kuratorów sądowych, ośrodkami pomocy społecznej, powiatowymi centrami pomocy rodzinom i innymi. Wymieniamy informacje o naszych podopiecznych, ustalamy procesy dalszej pomocy, przy wspólnych siłach wdrażamy programy terapeutyczne. Mam poczucie, że wiele instytucji jeszcze nie wie o naszym istnieniu, albo boi się korzystać z naszej pomocy, zwłaszcza w kontekście zrozumienia danego dziecka i udzielenia mu dalszej pomocy. Często również rodzice pomijają fakt, że są objęci opieką innych instytucji. A bez współpracy z innymi instytucjami często nasza pomoc będzie nieefektywna.

Aktualnie, zwłaszcza po okresie pandemii, zauważa się coraz silniejsze i liczniejsze trudności ze zdrowiem psychicznym wśród dzieci i młodzieży. Konflikty w relacjach z rówieśnikami i rodzicami – wpisane w wiek młodzieńczy – stają się coraz ostrzejsze, czasami też brutalniejsze. Co często skutkuje trudnościami w relacjach z innymi, w tym w rozluźnieniem lub zanikiem relacji rówieśniczych. Również liczne obowiązki szkolne, pozalekcyjne i domowe sprzyjają przewlekłemu zmęczeniu. Zmęczenie i niewyspanie w dużej mierze przyczynia się zaś do osłabienia umiejętności radzenia sobie z codziennością, a w powiązaniu z innymi trudnościami często skutkuje stanami depresyjnymi i lękowymi. Coraz liczniej również obserwujemy stany nasilonej przemocy, agresji i autoagresji, samouszkodzeń, czy prób samobójczych.

Ciężko jest wskazać jedną przyczynę tego stanu rzeczy. Zważywszy, że jesteśmy powiązani biologią, psychiką oraz oddziaływaniami środowiskowymi, to cała ta mieszanka wpływa na to co się z nami dzieje. Myślę jednak, że wskazać można na rozluźnienie więzi zarówno rodzinnych, jak i rówieśniczych, które w okresie dorastania stanowią bazę rozwoju. Brak więzi wpływa na to, że brakuje nam oparcia społecznego w radzeniu sobie z codziennymi trudnościami. Wielu nastolatków nie ma komu opowiedzieć o swoich trudnościach, co skutkuje licznymi negatywnymi myślami, z którymi muszą mierzyć się sami. Także wielu rodziców nie jest na bieżąco z tym, co dzieje się u ich dziecka. Czasami dlatego, że dużo pracują i nie mają czasu dla dziecka, a czasami to dziecko ich do siebie nie dopuszcza.

W pierwszej kolejności niepokój powinna wzbudzić w nas nagła zmiana zachowania. Zwłaszcza jeśli przyjmuje ona charakter izolacji dziecka od rówieśników. Często również dzieci czy nastolatkowie próbują zasugerować, że coś się u nich dzieje, mówiąc o tym, że z czymś czują się nie ok, starajmy się tego nie bagatelizować. Podstawą jednak powinna być rozmowa, dopytanie o to, co się u niego dzieje, co przeżywa, czy i jak możemy mu pomóc. Często zgłaszają się na konsultacje rodzice, których coś niepokoi odnośnie ich dziecka, ale nawet nie porozmawiali z nim wcześniej. Czasami zaś rozmowa, może zastąpić konsultację u specjalisty