Rynek w Brodnicy. Tajemnice trójkątnego rynku i spalonego ratusza w tym mieście

Brodniczanie wiedzą to od przedszkolaka, ale czy pozostali mieszkańcy naszego regionu zdają sobie sprawę, że miasto nad Drwęcą może pochwalić niezwykłym, trójkątnym rynkiem, jedynym z dwóch o takim kształcie w Polsce? Podobny znajduje się w Łowiczu.

Duży Rynek jest wizytówką tego prawie 29- tysięcznego miasta, stolicy Pojezierza Brodnickiego i całego powiatu, dumą brodniczan.

- Nasz rynek powstał w średniowieczu w czasie lokowania miasta na prawie chełmińskim. Powstał przy głównym trakcie z Mazowsza do Gdańska, który przechodził przez rzekę Drwęcę – wyjaśnia nam Bartosz Markuszewski, pracownik Muzeum w Brodnicy. - Po przejściu Drwęcy, od południowej strony, czyli od Mazowsza, trakt przechodził pod Bramą Mazurską, której już nie ma, a zachowała się tylko stanowiąca jej część Baszta Mazurska. Trakt wychodził z miasta na północ Bramą Chełmińską, która z kolei zachowała się w bardzo dobrym stanie.

Od wspomnianej przeprawy przez rzekę, czyli od brodu, mogła zostać utworzona polska nazwa miasta. Ta teza dominuje, ale nazwa może też nawiązywać do Jeziora Niskie Brodno, którego południowa część znajduje się dziś w granicach Brodnicy (od północy). Niemiecka nazwa miasta Strasburg oznaczała zamek przy drodze. Obie nazwy funkcjonowały na przestrzeni wieków zamiennie, w zależności od tego w czyich rękach ten ośrodek miejski się znajdował.

Dla pełnego obrazu rzeczy trzeba przypomnieć, że pierwsza wzmianka o Brodnicy pochodzi z roku 1263, a już w 1298 Krzyżacy lokowali miasto.4

Dziś na rynek można się dostać przez most nad bystrą rzeką i dalej na północ, choć to bardzo blisko, ulicą Tadeusza Kościuszki. Rynek otwiera się coraz szerzej tworząc nieregularny trójkąt.

Jak przypomina pan Bartosz z powstaniem brodnickiego rynku wiąże się ciekawa legenda. Miasto miało narodzić się z woli i pod nadzorem (choć nie do końca) samego Boga. Rynek przybrał wydłużony trójkątny kształt po tym, jak Stwórca oderwany od pracy jakimś ważniejszym wydarzeniem położył kielnię na ziemi, a pracujący pod jego kierownictwem murarze odwzorowali ten kształt w terenie. I tak już zostało.

Przy głównym placu miasta i wielu innych ulicach wzniesiono wtedy drewniane domy, które przez kilka stuleci stanowiły o charakterze Brodnicy, choć na zewnątrz ta wyglądała zdecydowanie inaczej, nowocześniej, solidniej, bo obwiedziona murami obronnymi, wyposażona w warowne bramy i baszty.

Sercem systemu obronnego był oczywiście zamek krzyżacki wzniesiony w latach 1305-1339. Sercem duchowym, ale także mającym walory obronne, był kościół farny pow. św. Katarzyny, budowany od roku 1285 (istniejący do dziś). Całość – dla jeszcze lepszej osłony przez nieprzyjacielem - oblewały wody Drwęcy i fos. Mimo to miasto było otwarte dla tych, którzy złych zamiarów nie mieli, a świadczyć o tym miał herb - prawa dłoń, otwarta w geście powitania. To także współczesny herb Brodnicy.

Gdy wybuchał pożar, zwykle trawił wszystkie lub niemal wszystkie zabudowania znajdujące się w ciasnej zabudowie w obrębie murów. Aż wreszcie w czasach zaboru pruskiego król Fryderyk II Hohenzollern pozwolił na rozbiórkę zamku krzyżackiego, aby pozyskać lepszy budulec – cegły i kamienie – na odbudowę spalonego miasta.

Warownia nie miała już znaczenia wojskowego, bowiem siła artylerii wzrosła w XVIII wieku tak bardzo, że bez trudu kruszyła mury gotyckich zamków. Tym samym brodnicki zamek zaczął obracać się w ruinę, a o jego świetności świadczy już właściwie tylko 54- metrowa wieża, którą najtrudniej było rozebrać. Dzięki temu z jej szczytu możemy oglądać szeroką panoramę Brodnicy i wijącej się przez nią Drwęcy.

Przy rynku i przy innych ulicach zaczęły więc wyrastać murowane domy, z których wiele zachowało się do dziś.

Nad linią najkrótszego północnego boku Dużego Rynku widać gotycką wieżyczkę (znajdują się w niej dzwony odlane w latach 1553 i 1554) i zrujnowany fragment muru – jedyne elementy ratusza, który spłonął w roku 1631. Ratusz zbudowano dopiero pod koniec XIV, ale już około roku 1343 powołano Radę Miejską i burmistrza, którzy gdzieś musieli rezydować. Wcześniej w Brodnicy władzę sprawował wójt.

W siedzibie, której lokalizację znamy, władze funkcjonowały około dwa stulecia, by później przenieść się do budynku przy ulicy Jatki. W latach 1598-1646 w budynku starego ratusza mieścił się zbiór ewangelicki, także po wspomnianym pożarze, bowiem został częściowo odbudowany i otoczony budynkami mieszkalnymi.

Gdy tereny dawnego zaboru pruskiego, w tym Brodnica, wróciły na mocy traktatu wersalskiego w granice odrodzonej Rzeczypospolitej (w styczniu 1920 roku), na Dużym Rynku tak jak „od zawsze” kwitły handel i rzemiosło. Tu odbywały się targi, rozbrzmiewały nawoływania tych, którzy zachwalali swój towar, daleko roznosił się gwar ubijanych transakcji.

Dziś Duży Rynek nadal jest głównym placem miasta (nieprzerwanie od ok. 700 lat). Nadal jest to funkcja handlowa, ale w formie najprzeróżniejszych sklepów i sklepików, punktów usługowych (w tym apteki) znajdujących się na parterze kamienic. Pod numerem 13 jest wejście do Pasażu Handlowego.

Bartosz Markuszewski zwraca uwagę, że bardzo ważną dla miasta instytucją jest znajdujący się w ciągu kamienic przy Dużym Runku 24 Bank Spółdzielczy w Brodnicy. Jedna z najstarszych na ziemiach polskich placówka powstała w roku 1862. Od lat 90. XX wieku bank stał się jednym z rynkowych liderów i najsilniejszym bankiem spółdzielczym na Kujawach i Pomorzu. BS w Brodnicy to również instytucja mogąca pochwalić się tym, że wspiera lokalną działalność wytwórczą i usługową. Angażuje się też w miejscowe inicjatywy społeczne i potrzeby kulturalne.

BS nie jest jedyną placówką bankową zlokalizowaną przy Dużym Rynku – po jego przeciwnej stronie widnieją szyldy innych banków.

Rynek – jego plac pomiędzy kamienicami – jest teraz dla brodniczan miejscem wypoczynku, spacerów, a dla przyjezdnych atrakcją turystyczną. Tu na ustawianej przed dawnym ratuszem scenie odbywają się koncerty, zgromadzenia, wiece. Kto jest głodny, może wstąpić do restauracji lub na słodkie ciastko do cukierni.