Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Wallenrod był tu komturem...

Kazimierz Jaruszewski
Gród człuchowski, należący ongiś do rozległych dóbr rycerskich, słynął na Pomorzu z jednego z najpotężniejszych zamków krzyżackich. Prawa miejskie otrzymał w 1348 roku.

     Istotne znaczenie gospodarcze miasta było rezultatem położenia między dwiema historycznymi dzielnicami: Pomorzem Wschodnim (Gdańskim) i Pomorzem Zachodnim (Szczecińskim). W dawnych wiekach Człuchów stanowił ważny ośrodek administracyjny (siedziba komturstwa oraz starostwa i sądów ziemskich), rzemieślniczy i handlowy, jednakże wojny szwedzkie i liczne pożary doprowadziły do zastoju ekonomicznego grodu. Ranga miasta zaczęła ponownie wzrastać po 1772 r., kiedy w Człuchowie powołano pruskie władze powiatowe.
     Krzyżacki nabytek
     
Najstarszy zachowany zapis nazwy osady Slochow pochodzi z 1312 r. Krzyżacy wykupili wówczas ten graniczny gród od synów wojewody kaliskiego Mikołaja z Ponieca, który zarządzał kasztelanią szczycieńską od 1299 r. (por. Z dziejów ziemi człuchowskiej, pod red. Kazimierza Ślaskiego, Poznań 1967, s. 29). Zlatynizowana (łacińska) nazwa miejscowości to Slochovia, zaś niemiecka Schlochau.
     **_Różnice w pisowni
      Nagłosowa spółgłoska
s przechodzić zaczęła później w _sz lub w cz. W latach 1454 (początek wojny trzynastoletniej) i 1472 odnotowano formę Czlochow, w 1570 Czluchow (bliską zatem teraźniejszej nazwie miasta; zob. Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, pod red. Kazimierza Rymuta, t. II, Kraków 1997, s. 235), zaś w 1502 r. postać Schlochow. Warto przypomnieć Czytelnikom, iż w dokumentach łacińskich i niemieckich głoska półotwarta ł _zastępowana była przez _l. _Co ciekawe, oznaczanie to było regułą nawet w tekstach redagowanych przez Polaków aż do schyłku piętnastego stulecia (por. Nazwy miast Pomorza Gdańskiego, wyd. drugie pod red. Edwarda Brezy i Jerzego Tredera, Gdańsk 1999, s. 57). Druga różnica w pisowni dotyczyła oddawania samogłoski _u _przez _o, co było świadectwem ogólnopolskiego wówczas procesu fonetycznego (samogłoski w sąsiedztwie spółgłosek półotwartych zmieniały niekiedy swoją artykulację, np. śloza - śluza).
     Staropolski Słuch
     
Jeden z najwybitniejszych polskich językoznawców prof. Edward Breza z Uniwersytetu Gdańskiego nazwę pomorskiego miasta będącego na przestrzeni wieków siedzibą komtura i starosty wywodzi od staropolskiej nazwy osobowej Słuch. Imię to gdański uczony wiąże z dawnym znaczeniem czasownika słuchać - godzić się, należeć się, przysługiwać komuś lub czemuś. Pochodny przymiotnik słuszny znaczył m. in. "godny, należny". Znaczenie etymologiczne imienia Słuch _wiązać możemy zatem z "synem, który należał się godnym jego rodzicom". Tworząc tę nazwę osobową (antroponim), odrzucono od czasownika _słuchać _przyrostek -ać, podobnie jak w nazwiskach współczesnych człuchowian: _Wylot _od _wylecieć _czy _Wypych _od _wypychać. _Proces derywacji wstecznej zachodzi również wśród wyrazów pospolitych: _bieg _od _biegać, śpiew od śpiewać _bądź _rzut _od _rzucać.
     **_Człuchów i Człuchy
     Od staropolskiego imienia _Słuch _utworzono poprzez dodanie dzierżawczego formantu
-ów nazwę miejscową (toponim) _Słuchów. _Natomiast postać _Szłuchów tłumaczyć możemy podobieństwem artykulacyjnym tych spółgłosek szczelinowych (s _i _sz).Niemcy ponadto wielokrotnie przejmowali w nazewnictwie polskie s _jako _sz (w pisowni "sch"), np. pomorskie Sławno-Schlawen. Z kolei rozwój nagłosowego sz _w _cz może być rezultatem rozpodobnienia szczelinowej głoski sz _na głoskę zwarto-szczelinową _cz (por. gwarowe _szlapać-człapać). Od nazwy osobowej _Słuch _pochodzi również nazwa pomorskiej wsi Człuchy w gminie Smołdzino (notowanej już w 1383 jako _Slochow).
     Rodzaj męski
     
Od XVII w. obecna jest w dokumentach nazwa w rodzaju nijakim Człuchowo, formę tę stosowano również po powrocie miasta do Macierzy: w 1945 i 1946 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowych (dla północnych i zachodnich Ziem Odzyskanych) słusznie uchwaliła postać Człuchów w rodzaju męskim, w odróżnieniu od nazw wsi (np. Przechlewo, niem. Prechlau). Jako ciekawostkę możemy podać fakt, iż jednym z komturów był w Człuchowie Konrad Wallenrod (w latach 1377-1382), późniejszy wielki mistrz zakonu krzyżackiego, postać znana z kart powieści poetyckiej Adama Mickiewicza (1828).

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na pomorska.pl Gazeta Pomorska