Wszyscy ją kochaliśmy

     Zanim na ostatnie lata swojego twórczego i przykładnego życia trafiła do jabłonowskiego Zgromadzenia Sióstr Pasterek, gdzie otoczono ją najtroskliwszą opieką, pracowała w Poznaniu, Toruniu, Kartuzach i Kwidzynie. Urodzona 19 listopada 1893 r. (według przedwojennego paszportu w 1898 r.) w Krotoszynie k. Barcina, należącym do parafii w Szczepanowie, w znanej z patriotycznej postawy
     rodzinie ziemiańskiej
     Była dziesiątym dzieckiem Juliana Okszy-Brzeskiego i Józefy hr. Belina-Węsierskiej. Jej ojciec, zasłużony na Pałukach opiekun kółek rolniczych, a w czasie Kulturkampfu tajny kurier, przewiózł z Krakowa do Berlina darowany przez papieża portatyl (niewielki, przenośny ołtarzyk), na którym później kardynał Mieczysław Halka-Ledóchowski odprawiał mszę św. w swej więziennej celi. Mając pięć lat, usłyszawszy tajemniczy dotąd dla niej zwrot "koniec świata , niezwłocznie postanowiła udać się samotnie na jego spotkanie. Dopiero po jakimś czasie i w znacznej odległości od rodzinnej siedziby odnalazł ja pomocnik ogrodowy. Ta symboliczna wędrówka w poszukiwaniu innego świata towarzyszyła jej już do ostatnich dni.
     Gdy nieco później rozpoczęła naukę u sióstr urszulanek w Karłowicach pod Wrocławiem, do domu powracała z zawieszoną na szyi tabliczką z napisem "Endstation BARTSCHIN , dzięki której konduktorzy bezbłędnie przekazywali ją na stacjach przesiadkowych swoim kolegom. Przez kilka miesięcy przebywała też u krakowskich urszulanek, gdzie
     jednym z wykładowców był Lucjan Rydel
     uwieczniony w "Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Szkołę średnią Wanda Brzeska ukończyła u sióstr sercanek w Zbylitowskiej Górze pod Tarnowem, a eksternistyczne świadectwo dojrzałości z odznaczeniem otrzymała 26 czerwca 1912 r. w Krakowie. Według innych źródeł do szkoły średniej uczęszczała we Wrocławiu, a potem w Górnej Austrii.
     Zamieszkawszy w Poznaniu była świadkiem triumfalnego powitania Ignacego Paderewskiego i wybuchu powstania wielkopolskiego. Studia w zakresie archeologii, etnologii i etnografii na Uniwersytecie Poznańskim zakończyła w 1926 r. doktoratem z filozofii na podstawie rozprawy "Relatywizm wolności woli ludzkiej . Wówczas też zaprzyjaźniła się z czołowym etnografem UP prof. Bożeną Stelmachowską, której bliską współpracowniczką pozostała aż do jej śmierci w 1956 r. Ta strata wpłynęła na radykalną zmianę stylu życia Wandy Brzeskiej. Wcześniej pełnione obowiązki asystenta w Zakładzie Etnografii Słowian Zachodnich UP, a później w Katedrze Etnografii i Etnologii UMK w Toruniu, zastąpiła pracą katechetki w Szkole Podstawowej nr 37 w Bydgoszczy, dokąd codziennie dojeżdżała z Torunia. Pielęgnując pamięć o swojej naukowej i duchowej patronce Brzeska z całym zapałem uporządkowała jej maszynopisy, opracowała liczący ponad 900 stron szczegółowy jej życiorys i zabezpieczyła całą jej spuściznę, wszystko przekazując do Archiwum Państwowego w Poznaniu. Z równym zaangażowaniem przez 5 lat pracowała jako asystent muzealny w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach i w Muzeum Dolnego Powiśla w Kwidzynie.
     Niemal przez całe swoje życie dr Wanda Brzeska umiejętnie łączyła pracę naukową z twórczością literacką. Już w okresie międzywojennym aktywnie uczestnicząc w życiu poznańskiego środowiska była tu współzałożycielką oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich, a przez prawie dziesięć lat, współdziałając z Zenonem Kosidowskim, prowadziła w stolicy Wielkopolski
     słynne czwartki literackie
     W roku 1928 redagowała dodatek literacki do "Dziennika Poznańskiego zatytułowany "Kultura i Sztuka . Przez ponad sześć lat aż do wybuchu wojny była także kontrolerem literackim w Rozgłośni Polskiego Radia w Poznaniu.
     W tym okresie za twórczość literacką, pracę naukową i upowszechnianie kultury uhonorowano ją nagrodą miasta Poznania. Zdobyła również I nagrodę na nowelę organizowanym przez redakcję "Teki Pomorskiej w Toruniu i II nagrodę w konkursie poznańskiej Księgarni św. Wojciecha na powieść. Bogaty, choć niestety nadal mało znany
     dorobek literacki
     Wandy Brzeskiej zdominowała literatura o charakterze regionalistycznym. Najokazalej potwierdzają jej trzy powieści związane z rodzinnymi Pałukami: "Zatopione wesele "Pali się i "Dwaj bracia . Pierwsza przedstawia codzienność pałuckiej wsi, druga zaś zawiera obrazki z życia mieszkańców Barcina i Pakości. Wyraźne odniesienia do regionu ma też jej studium "Szkolne lata Jana Kasprowicza oraz pozostająca w maszynopisie powieść rybacko-kaszubska "Ławica ryb . Równie ważne miejsce w twórczości Wandy Brzeskiej zajmują poezje: "Mitropa i "U strądu , powieści: "Sprawa gminy Ceynowy , "Dolarowicze , "Ptaki ścielą gniazda i "Żelazny szlak , utwory dramatyczne : "Posądzony i "Wielkanoc , satyra polityczna "Z życia muchy , scenariusz poetycko-dramatyczny "Na Monsalwat oraz opublikowane już w latach 1916-1917 broszury: "Wschód i "Henryk Sienkiewicz . W maszynopisie zaś pozostaje jej "Zbiór poezji pomorskiej . Część swoich tekstów publikowała w czasopismach: "Morze , "Dziennik Kujawski , "Piast , "Dziennik Bydgoski , "Wici Wielkopolskie , "Ilustracja Wielkopolska , "Praca , "Etnografia Polska i "Głos Koszaliński . Wanda Brzeska była osobą o rozległej wiedzy naukowej, głębokiej wrażliwości estetycznej i społecznej, charakteryzowały ją również: wyjątkowa solidność i perfekcjonizm w każdym działaniu. Tak ukształtowana osobowość przywiodła ją 1958 r. do Apostolstwa Chorych, a kilka lat później do uzupełnienia wykształcenia religijnego w KUL. Polecona przez swoje przyjaciółki: Wandę Szuman i Kazimierę Bieńkowską, 6 stycznia 1969 r. wówczas już 76-letnia Brzeska na zaproszenia matki przełożonej Lucyny Łakomcównej przybyła do Domu Generalnego Zgromadzenia Sióstr Pasterek w Jabłonowie Pomorskim. Po przyjęciu do grupy sióstr pomocnic w dniu 19 czerwca 1971 r. Brzeska zaczęła podpisywać się jako
     siostra Wanda od św. Józefa
     Ponad dziewięcioletni swój pobyt u jabłonowskich pasterek wypełniła pełnym zaangażowaniem. - Pomagała siostrom opracowywać katechezy, uczyła je języka niemieckiego i francuskiego, pomagała siostrze zakrystiance w kościele zamkowym, napisała biografię założycielki zgromadzenia Sł. Bożej Matki Marii Karłowskiej - ze wzruszeniem wspomina siostra Gaudiosa Dobrska, pamiętająca ostatnie lata życia Wandy Brzeskiej. - To był piękny człowiek. Wszyscy ją tu kochaliśmy. W troskliwie utrzymywanym archiwum zakonnym w Jabłonowie Pomorskim pozostało bogate świadectwo jej pracy. Kilkanaście tomów maszynopisów obejmuje jej rozważania liturgiczne i związane z różnymi świętami, żywoty św. Józefa, matki M. Karłowskiej i brata Romana oraz różne myśli i poezje. Są w nim też dwa okazałe tomy w języku niemieckim biografii założycielki zgromadzenia pasterek "Eiserne Mutti ("Żelazna Matula) . W 1962 r. na wniosek prezesa oddziału Związku Literatów Polskich premier przyznał Wandzie Brzeskiej rentę dla zasłużonych "z tytułu szczególnych zasług dla PRL , a 1975 r. w jabłonowskiej siedzibie sióstr pasterek wojewoda toruński odznaczył ją Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Przed dwoma laty Dominika Żemojtel-Dettlaff obroniła na Uniwersytecie Gdańskim pracę magisterską poświęconą opracowaniu edytorskiemu powieści "Ławica ryb Wandy Brzeskiej. Teraz najwyższa pora na trwałe jej upamiętnienie zarówno w Barcinie, jak i w Jabłonowie Pomorskim .