Jestem ojcem chorego niepełnosprawnego syna uznanego za całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji. Mam 33 lata pracy. Syn wymaga całodobowej opieki. Dotychczas opiekowała się nim babcia, która niestety również choruje. Czy mam szansę przejść na niego na wcześniejszą emeryturę? Nadmieniam, że moja żona pracuje zawodowo i ma 32 lata pracy. - ZBIGNIEW z Inowrocławia.
Aby odpowiedzieć na pana pytanie niezbędnym jest przypomnienie stanu prawnego obowiązującego przed 1 stycznia 1999 roku i po tej dacie.
Do końca 1998 roku, czyli przed wejściem w życie reformy emerytalnej, prawo do emerytury dla rodziców dzieci niepełnosprawnych określało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 roku w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. nr 28, poz.149). Na jego podstawie emerytura przysługiwała matce, która nie mogła kontynuować zatrudnienia z powodu stanu zdrowia swojego dziecka (niezależnie od wieku dziecka), wymagającego jej stałej opieki oraz pielęgnacji lub pomocy w czynnościach samoobsługowych. Matka dziecka musiała legitymować się co najmniej 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym.
Jeżeli dziecko było całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji - dawniej I grupa inwalidzka - dla przyznania wcześniejszej emerytury nie miała znaczenia przyczyna chorobowa inwalidztwa. W przypadku niezdolności spowodowanej uprzednią II grupą inwalidzką stan zdrowia dziecka powinien być zakwalifikowany do jednego z następujących stanów chorobowych:
- całkowita dysfunkcja kończyn górnych lub dolnych, niedowłady oraz porażenia uniemożliwiające samodzielne poruszanie się i kontrolowanie czynności fizjologicznych,
- umiarkowane, znaczne i głębokie upośledzenie umysłowe, choroby psychiczne, uszkodzenie lub choroba centralnego układu nerwowego uniemożliwiające samodzielność w decyzjach lub czynnościach życia codziennego,
- lekkie upośledzenie umysłowe z towarzyszącymi kalectwami znacznego stopnia w zakresie narządów ruchu, wzroku, słuchu lub innymi przewlekłymi stanami chorobowymi bardzo poważnie upośledzającymi sprawność organizmu,
- inne choroby upośledzające w bardzo poważnym stopniu sprawność organizmu.
W każdym jednak razie choroba dziecka musiała istnieć od urodzenia albo powstać przed ukończeniem 18 roku życia.
Innymi osobami uprawnionymi do ubiegania się o wcześniejszą emeryturę z powodu opieki nad dzieckiem byli: ojciec dziecka (posiadający minimum 25-letni okres pracy) lub inna osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie w ramach rodziny zastępczej albo została ustanowiona jego prawnym opiekunem i wychowywała dziecko pod warunkiem jednak, że matka nie żyła, albo zachodziły okoliczności uniemożliwiające jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, bądź też w razie pozbawienia matki władzy rodzicielskiej.
Wejście w życie z dniem 1 stycznia 1999 roku ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 162, poz.1118 ze zm.) uzależniło prawo do świadczeń emerytalnych od wieku ubezpieczonych. Tak więc uprawnienia do emerytury na chore dziecko zachowały jedynie:
matki urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 roku, które do końca 1998 roku udowodniły wymagany okres składkowy i nieskładkowe oraz
matki, za które ośrodek pomocy społecznej opłacał składkę na ubezpieczenie społeczne przed 1 stycznia 1999 roku i które w dniu wejścia w życie reformy emerytalnej ukończyły 45 lat oraz posiadały wymagany okres pracy.
Cała rzesza matek urodzonych po 31 grudnia 1948 roku została pozbawiona prawa do omawianego świadczenia, niezależnie od tego czy na dzień 31 grudnia 1998 roku spełniały warunki do emerytury czy też nie.
W wyniku licznych skarg matek godzących trud wychowania dziecka niepełnosprawnego z pracą zawodową, sprawą zajął się rzecznik praw obywatelskich. Uznał on, że nowa regulacja zawarta w ustawie emerytalnej naruszyła prawa nabyte matek urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które warunki do wcześniejszej emerytury spełniły przed 31 grudnia 1998, lecz nie zdążyły złożyć w ZUS stosownego wniosku. Zdaniem rzecznika nowa ustawa emerytalna uchwalona 17 grudnia i ogłoszona 30 grudnia 1998 roku, poprzez brak odpowiedniego vacatio legis, nie dała rodzicom dzieci niepełnosprawnych czasu na przystosowanie się do nowej sytuacji.
Wystąpienie rzecznika do Trybunału Konstytucyjnego z przedstawioną argumentacją spowodowało, iż Trybunał uznał wyrokiem z dnia 4 stycznia 2000 roku zarzuty za słuszne.
Tym samym, z dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw, tj. z dniem 17 stycznia 2000 roku, osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku nabywają prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli do 31 grudnia 1998 roku spełniły następujące warunki:
udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat - kobieta i 25 lat - mężczyzna oraz opiekują się dzieckiem wymagającym stałej opieki,
ostatnim ubezpieczeniem przed styczniem 1999 roku było ubezpieczenie z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Warunek pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym uważa się za spełniony również w przypadku, gdy wnioskodawca przed 1 stycznia 1999 roku:
pobierał zasiłek dla bezrobotnych,
nie wykonywał zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną,
gdy składka na ubezpieczenie społeczne była opłacana przez ośrodek pomocy społecznej.
Tak więc, rodzice (a przede wszystkim matki) dzieci niepełnosprawnych, spełniający przedstawione warunki mogą składać wnioski o emeryturę z tytułu opieki.
