Tak przynajmniej przekazuje zakonna tradycja, dodając że zakonnicy przybyli z Czech lub z samego opactwa na Monte Cassino.
Dowodów nie ma, bo stare dokumenty zostały zniszczone podczas najazdu Tatarów (1241 r.). Historycy przekonują wszak, że klasztor i romański kościół pw. Św. Trójcy ufundowane zostały przez Bolesława Krzywoustego, a stało się to w latach 1102-1138.
W roku 1306 Władysław Łokietek przekazał łysogórskim benedyktynom relikwie pochodzące z drzewa Krzyża Świętego. Dlatego od XV stulecia tutejszy kościół nosi wezwanie Świętego Krzyża. Legenda mówi, że relikwie Świętego Krzyża podarowane zostały zakonnikom przez świętego Emeryka (1007-1031), węgierskiego królewicza z dynastii Arpadów. Na klasztornym dziedzińcu stoi jego popiersie (współczesne).
Prezydent Andrzej Duda z żoną na ślubie na Świętym Krzyżu! [WIDEO]
Na przestrzeni wieków opactwo zmieniało wygląd, zgodnie z architektonicznymi trendami, toteż jego cechy romańskie zostały zastąpione gotyckimi, a potem barokowymi i klasycystycznymi. Dziś dominują te dwie ostatnie.
Za dynastii Jagiellonów opactwo miało status najważniejszego sanktuarium w Królestwie Polskim. Władysław Jagiełło modlił się tu w roku 1410 drodze na Grunwald. Klasztor był łupiony (lata 1655 i 1704) przez Szwedów.
W roku 1884 roku (zabór rosyjski) klasztor przekształcony został na ciężkie więzienie kryminalne i takim zostało w czasach odrodzonej Polski, acz w tylko w części, w której dziś urządzone jest muzeum. Podczas okupacji niemieckiej więziono tu jeńców radzieckich.
W roku 1936 na Łysą Górę wrócili zakonnicy - tym razem Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej. Pozostają tu do dziś. Sanktuarium podniesiono w roku 2013 do godności bazyliki mniejszej.
Sabat Krajno Kielce [WARUNKI, POGODA]
W kryptach bazyliki znajdują się pochówki mnichów i - w osobnym pomieszczeniu - księcia Jeremiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1612 - 1651), ojca króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego . Do końca nie wiadomo czy to rzeczywiście szczątki możnowładcy, bo w XVII wieku sarkofag splądrowali Szwedzi.
Łysa Góra ( 594 m n.p.m) wznosi się wschodniej części pasma Łysogór i jest drugim najwyższym szczytem Gór Świętokrzyskich po Łysicy ( 611,8 m). Łysa Góra zwana jest też Łyścem i Świętym Krzyżem. Znajduje się na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Najlepsze wejście na szczyt prowadzi z Nowej Słupi, wsi dobrze skomunikowanej z Kielcami. To spora wieś o zabudowie małomiasteczkowej, która od 1 stycznia 2019 roku odzyska status miasta. Przekroczenie granicy parku narodowego jest płatne (7 zł bilet normalny, 3,5 zł ulgowy), ale osoby zmierzające do sanktuarium na Św. Krzyżu w celach pielgrzymkowych są zwolnione z opłaty. Trzeba to jednak oznajmić pracownikowi parku.
W cenie biletu jest wejście na platformę widokową na zboczu Łysej Góry. Można tam dojść czerwonym szlakiem w 5 minut. To najlepszy widok na słynne gołoborze (rumowisko skalne).
Na szlaku przez Łysogóry próżno szukać dobrych i dalekich widoków, prócz samego Świętego Krzyża i gołoborza na Łysej Górze. Szlak wiedzie pośród okazałych jodeł sięgających 35-45 metrów. Dlatego nazywane są mamucimi jodłami.
