Kęs przygody pod Kęsowem

Wycieczka Regionalnego Oddziału PTTK "Szlak Brdy" w Bydgoszczy w komplecie, wkrótce po bezkrwawym ataku na bunkier. Strzał padł tylko z aparatu.

Kontynuujemy naszą wędrówkę przez wschodnie rubieże Krajny.

Najpierw rzut oka na gminę Kęsowo, która jest częścią powiatu tucholskiego. Gdy jedziemy drogą z Tucholi do Kęsowa przez Bladowo i Słupy, otwiera się szeroki widok na dolinę rzeczki Kicz, która dawniej zapewne dno rynnowego jeziora stanowiła. Ciek to niewielki (12 km długości), ale dolina robi wrażenie. Kicz wypływa z jeziora Tuchółka w miejscowości o tej samej nazwie, by w swym dolnym biegu przepłynąć leniwie przez Tucholę i znaleźć swe ujście w Brdzie koło Piszczka. W okolicy są też mniejsze cieki naturalne i kanały, oczka wodne i tereny podmokłe. Największą zaś rzeką odkreślającą od południa granice gminy jest Kamionka, nadająca się nawet do spływów kajakowych.

Informacja
Informacja Turystyczna Gminy Kęsowo, ulica Główna 19 (dwór). Otwarta w piątki w godz. 16.00 - 18.00, tel. 509 622 104. Warto wejść na stronę http://www.kesowo.las.pl/historia.html, która jest kompendium wiedzy o miejscowości i gminie. Znajdziemy tam także informacje o noclegach, wyżywieniu, ścieżkach rowerowych.

Wokół zaś pola i pastwiska, niewielkie tylko kępy drzew i krzaków, choć do południowo - zachodniego skraju Borów Tucholskich zaledwie "żabi skok".
Kraina jest pofałdowana, pięknie urozmaicona, co ostatniemu zlodowaceniu fakt ten należy zawdzięczać. Trudno więc się dziwić, że spora część gminy (ok. 30 proc.) objęta jest ochroną krajobrazową.

Na wysokości Tuchółki już widać po lewej wyniosłą kopułę kościoła w Jeleńczu, na wprost zaś strzelistą wieżę świątyni w Kęsowie. Wjeżdżamy do wsi gminnej Kęsowo...

Dwór na kamieniach
We wsi znajduje się późnoklasycystyczny dwór z połowy XIX wieku, wzniesiony z cegły, na granitowych fundamentach. Pomiędzy ulicą Główną a Jeziorem Kęsowskim rozpościera się park krajobrazowy. Pośród starych drzew można wypatrzyć pozostałości dawnego cmentarza. Zachowała się także (po drugiej stronie ulicy) część zabudowań folwarcznych z gorzelnią i budynkami wzniesionymi podobnie jak dworek z cegły na kamiennej podmurówce.

Tyle widać, a jeszcze w przeszłość zamierzchłą warto się zagłębić i wczesne średniowiecze wspomnieć. Niektórzy badacze utożsamiają początki Kęsowa ze znajdującym się kilka km na północ pomorskim grodem Obrowo, który w wiekach VII - XI był wyspą pośród płytkich wód. Do dziś zachowały się zarysy grodu, teren nadal jest podmokły.

W dokumencie krzyżackim pod datą A.D. 1361 zapisano, że dzieciom rycerza Mikołaja z Kęsowa przydzielono na prawie chełmińskim 50 włók ziemi. Odtąd już konkretnie - o Kęsowie - jest mowa. Ród rycerski, z którego wywodzili się Kęsowscy, posiadał zapewne warowną sadybę. Wieś nie zyskała jednak szczególnej rangi, jako że parafię kościelną urządzono u schyłku XV wieku w pobliskim Jeleńczu. W XVII stuleciu Kęsowscy sprzedali swój dwór i cały majątek ziemski Czapskim. Ci wznieśli przy dworze kaplicę, zaś opodal zabudowania folwarczne. Był wiek XVIII, zatem do budowy najpewniej drewna używano. Dopiero w XIX wieku znaczniejsze budowle Kęsowa w kamieniu i cegle znalazły swe nowe a podziwiane do dziś oblicze.

W roku 1772 Kęsowo i cała Krajna znalazły się pod zaborem pruskim. Zwiększył się napływ osadników niemieckich wyznania ewangelickiego. Wtedy także dwór i folwark znalazły się w rękach niemieckich.

Kościół pw. Chrystusa Króla w miejscowości Jeleńcz wzniesiono w latach 1928-32. Turystom przypomina nieco bydgoską bazylikę.

Kosznajderia
Już w XIV stuleciu nieco na północ od trasy naszej wycieczki zaczęli pojawiać się osadnicy niemieccy wyznania rzymskokatolickiego, którzy w polskiej historiografii zyskali miano Kosznajderii. Większość przyjechała z okolic Osnabrücka.
- Przed II wojną światową Kęsowo zamieszkałe przez sporą rzeszę osób pochodzenia niemieckiego było ostoją ruchu nacjonalistycznego - wyjaśnia nasz przewodnik turystyczny Jerzy Bitner. - W Kęsowie działała aktywnie młodzieżowa organizacja Komeradschaft. W 1937 roku w dworze sióstr Wehr - Margarety i Augusty - zorganizowano tajny obóz szkoleniowy.

Jak dodaje Jerzy Bitner, ten fakt nie uszedł uwadze polskiemu wywiadowi i 20 uczestników aresztowano. Niemieckie władze uznały to za prowokację i szeroko nagłośniły sprawę. Sąd w Chojnicach skazał oskarżonych na kary od 5 miesięcy do 2 lat więzienia.

Najbardziej okazałą budowlą Kęsowa jest kościół katolicki pw. św. Bernarda. Wzniesiono go w latach 1905 - 1910 dla gminy ewangelickiej. Obok znajduje się plebania.
Jeleńcz

Z Kęsowa jedziemy do pobliskiego Jeleńcza.
- Może on pochwalić się pięknym kościołem, jakby nie przystającym do potrzeb niewielkiej wsi - zauważa Jerzy Bitner.
Świątynię wzniesiono w latach 1928-32 na miejscu poprzedniej, drewnianej. Kościół ma formę neoklasycystyczną, jest zwieńczony wysoką kopułą. Portal odparto na potężnych kolumnach. Wszystko to - przy odrobinie wyobraźni - przypomina miniaturę bydgoskiej bazyliki.

Bunkry na granicy
Na południowy zachód od Kęsowa można oglądać betonowe schrony z 1939 roku, które miały bronić podejścia od strony nieodległej granicy z Niemcami.
Do wybuchu wojny zbudowano 6 bunkrów, które stały się zaledwie fragmentem planowanej linii rozciągającej się od rzeki Kamionki ku północy - po jezioro Śpierewnik. Ukończono tylko odcinek od Kamionki po Obrowo. Pole ostrzału pod Kęsowem obejmowało dolinę niewielkiego strumienia Wytrych. To miał być klucz do sukcesu, ale Niemcy nie zamierzali atakować umocnień od frontu.

Góry Kozackie
Jako się rzekło, okolice Kęsowa są pofałdowane, a tam gdzie lodowiec szczególnie do pracy się przyłożył, o górach wręcz można mówić. Tak w każdym razie - i słusznie - sprawę tę ujmuje miejscowe nazewnictwo.

Oto Góry Kozackie, w których i stopa turystów bydgoskiego "Wędrownika" (klub działający przy RO PTTK"Szlak Brdy") ostatnio stanęła. Góry wypiętrzają się garbem wysokości 148,3 m n.p.m.

Z porośniętego lasem szczytu nic poza gęstwą zieleni nie widać, ale przechadzka dla zdrowia i dobrego samopoczucia wskazana.
Skąd nazwa Góry Kozackie? Zapewne podczas odwrotu wielkiej armii napoleońskiej w 1813 roku zapuścił się w te okolice oddział kozacki.

Dojazd
Najlepszy dojazd do Kęsowa i w jego najbliższe sąsiedztwo zapewnia droga nr 241, łącząca Tucholę z Sępólnem Krajeńskim. W Wieszczycach skręcamy bezpośrednio na Kęsowo. Zanim dojedziemy do tej miejscowości, można skręcić w prawo - na Jeleńcz. Z kolei w pobliże linii obronnej można dotrzeć wybierając drogę Kęsowo - Krajenki i Drożdzienica. Góry Kozackie znajdują się w okolicach Pamiętowa i Adamkowa.