Na toruńskim festiwalu rodziły się gwiazdy: Olgierd Łukaszewicz, Cezary Żak, Emilian Kamiński

Jest połowa lat 50., w Toruniu powstaje klub ZMS "Iskra", którym kieruje Wiesław Geras, młody działacz zakochany w teatrze, coraz bardziej zafascynowany fenomenem rodzącego się wówczas ruchu teatru jednoosobowego. A że klub "Iskra" znajduje się naprzeciwko toruńskiej sceny dramatycznej, wzajemne wpływy obu miejsc są naturalne.

- Wymyśliliśmy wtedy cykl spotkań z aktorami - opowiada Geras, pomysłodawca OFTJA i patron jego kolejnych wcieleń. - Przyjeżdżała do nas czołówka: młody Holoubek, Bardini, Łomnicki, Mikołajska. W pewnym momencie pomyślałem: jest coraz więcej ważnych spektakli jednoosobowych, może zrobilibyśmy ich przegląd w Toruniu? Zaproponowałem to ówczesnemu dyrektorowi Teatru Horzycy, Hugonowi Morycińskiemu, ale on wtedy nie podchwycił pomysłu.

Wrocław dał szansę

Idée fixe, którą Geras nosił w sobie niemal przez dekadę, zostaje zrealizowana dopiero, gdy młody torunianin obejmuje kierownictwo "Piwnicy Świdnickiej" we Wrocławiu. Pierwsza edycja Ogólnopolskiego Przeglądu Teatrów Jednego Aktora (od 4. edycji słowo "przegląd" zostaje zastąpione przez "festiwal") startuje w 1966 r. "Wtedy (...) odbył się we Wrocławiu festiwal nieprawdopodobny - pisze Jadwiga Oleradzka w programie 3. Toruńskich Spotkań Teatrów Jednego Aktora. - W jednym miejscu (...) spotkali się: Ryszarda Hanin, Anna Lutosławska, Kalina Jędrusik, Danuta Michałowska, Andrzej Łapicki, Ryszard Filipski i Wojciech Siemion. Po takim mocnym uderzeniu wydawać się mogło, że oto narodził się festiwal nad festiwale, gwiazdorski co się zowie".

Potem przychodzą lata lepsze i gorsze. Przełom następuje w 1976 r., kiedy władze ZMS arbitralnie przenoszą imprezę do Torunia, czyli tam, gdzie miała znaleźć się od początku. Wrocław, opuszczony przez OFTJA, kreuje nowe wydarzenie poświęcone sztuce monodramu - Wrocławskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora, które odbywają się do dziś.

20 toruńskich edycji

Dorota Stalińska należy do rekordzistek toruńskiego festiwalu. Występowała tu dziewięciokrotnie, a w 1978 r. wygrała, prezentując monodram "Żmija"
(fot. Lech Kamiński)

Start nad Wisłą nie jest łatwy. 11. Festiwal, pierwszy w nowym miejscu, nie udaje się. Zgłasza się zaledwie ośmiu wykonawców, a wygrywają debiutanci w dziedzinie monodramu: Grażyna Leśniak i Henryk Tomczyk.

W następnym roku zgłoszeń nie brakuje, a w repertuarze znajduje się kilka znaczących przedstawień. W relacjach z 12. edycji powracają dwa nazwiska: Jerzy Janeczek i Henryk Boukołowski. Ten pierwszy pokazuje spektakl "Po tamtej stronie rzeki", który dziś nazwalibyśmy interaktywnym (aktor wręczył widzom piszczałki i klekotki, by imitowali odgłosy wiejskiego odpustu). Boukołowski prezentuje monodram na podstawie poematu "Promethidion" C. K. Norwida i okazuje się objawieniem imprezy. W stawce pojawia się też Dorota Stalińska, która rok później wygra festiwal słynną "Żmiją". Stalińska po latach powróci do Torunia z tym spektaklem na reaktywowany festiwal teatrów jednoosobowych.

"Druga połowa lat 70. i pierwsza 80. układają się w dekadę rozkwitu monodramu. Widać to było nie tylko w festiwalowych spektaklach, ale w ilości zgłoszeń, co powodowało, że program OFTJA bywał napięty do granic wytrzymałości. Pamiętam festiwal w roku 1978, kiedy jednym ciągiem oglądało się każdego popołudnia 4-5 przedstawień" - pisze Oleradzka.

Wiesław Geras wspomina tamte edycje z nostalgią: - Festiwal to było wydarzenie! - mówi. - Całe miasto nim żyło. Wszyscy emocjonowali się tym, kto wygra. Mieliśmy bogaty nurt imprez towarzyszących: koncerty, wystawy. Występowali m.in. Ewa Demarczyk i Marek Grechuta.

Nocne życie festiwalu toczyło się w klubach

"Promethidion" Henryka Boukołowskiego okazał się objawieniem festiwalu w 1977 r.
(fot. Lech Kamiński)

Toruński festiwal wygrywali m.in. Olgierd Łukaszewicz, Andrzej Grabowski, Cezary Pazura, Emilian Kamiński, Gabriela Muskała czy Cezary Żak. Publiczność mogła - poza konkursem - oglądać mistrzów: Jana Peszka czy Irenę Jun. Ostatnia edycja odbyła się w 1996 r.

A potem? - Kolejnej nie zorganizowano przez bezmyślność władz - mówi wprost Geras. - Toruń głupio stracił ważne wydarzenie.

OFTJA w 2002 r. powrócił do Wrocławia, a w naszym mieście, w Baju Pomorskim, od 2006 r. odbywają Toruńskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora, które nawiązują do dawnych tradycji. Każda edycja to okazja, by przypomnieć przynajmniej jedną gwiazdę sprzed lat, wracającą do Torunia z nagradzanymi przedstawieniami.

(Przy pisaniu tekstu korzystałam z książki Janusza Skuczyń-skiego "Toruńskie teatry i festiwale w powojennym czterdziestoleciu" oraz "Indeksu aktorów i spektakli spotkań z teatrem jednego aktora" Wiesława Gerasa, Karoliny Michalskiej-Cecot i Elwiry Militowskiej.)

Zaplanuj wolny czas - koncerty, kluby, kino, wystawy, sport