Pomoc społeczna zmienia kierunek: jeśli możesz sobie pomóc, a nie chcesz - nie dostaniesz pieniędzy

Wypłacanie zasiłków nie ma być głównym zadaniem pomocy społecznej. Pieniądze mają być jedynie uzupełnieniem innych działań. A dostaną je przede wszystkim ci, którzy będą chcieli poprawić swoją sytuację, jeśli mają takie możliwości.

To jest główny kierunek zmian w ustawie o pomocy społecznej. Ministerstwo pracy opublikowało projekt założeń do zmian.

Najważniejsza jest zmiana filozofii: jeśli możesz sobie pomóc, a nie chcesz - nie dostaniesz wówczas wsparcia ani pieniędzy. Generalnie ten kierunek zmian jest pozytywnie oceniany przez służby socjalne.
- Już teraz staramy się tak motywować podopiecznych - mówi Małgorzata Raczyńska, kierowniczka Rejonowego Ośrodka Pomocy Społecznej Błonie w Bydgoszczy. Bo odmowa współpracy z pracownikiem socjalnym to nic nadzwyczajnego. Podopieczni nie wywiązują się z zaleceń, nie chodzą do centrum Integracji Społecznej. Nawet unikają prac społecznie użytecznych, za które dostają pieniądze. I co ważne - nie liczą się one do dochodu, nie stracą więc przez to pomocy.

- Możemy odmówić pomocy, jeśli nie ma chęci współpracy, staramy się podpisywać kontakty socjalne - wylicza. Ale zaraz zwraca uwagę: - Klient będzie miał prawo nie skorzystać z proponowanych form pomocy,. Odpowiada wtedy za swoje życie. Ale my dalej będziemy się martwić, co z dziećmi?
Raczyńska zwraca uwagę, że w ustawie jest zapis, że nie można zostawić bez pomocy rodziny, w której są dzieci.

Nie wiadomo, czy i jak w nowym projekcie ta zasada zostanie zachowana.
W województwie kujawsko-pomorskim w ubiegłym roku z pomocy społecznej skorzystało 94 tys. 938 rodzin, a w nich 252 328 osób. To dane Wydziału Polityki Społecznej urzędu wojewódzkiego. Czyli więcej niż co 10. mieszkaniec województwa z jakiegoś wsparcia skorzystał.

Bieda i niezaradność w wielu rodzinach są dziedziczone, a czasami wyuczone. Już od kilku ostatnich lat ustawę zmieniano w taki sposób, by klienci pomocy byli nimi jak najkrócej, sami starali się o środki na swoje utrzymanie. Z różnym to odbywało się skutkiem.

- Idea proponowanych zmian jest bardzo dobra - ocenia Włodzimierz Zieliński, dyrektor Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie w Grudziądzu. - Sytuacja dookoła się zmienia, dlaczego państwo tak długo nie ma iść do przodu?

Podaje przykład, że są rodziny, które nie dają z siebie nic, by poprawić swoją sytuację, natomiast co miesiąc otrzymują z pomocy społecznej 1500-1800 złotych w postaci różnych zasiłków i dodatków. - Potrzebne są zmiany, by takie rodziny zaktywizować, zmotywować, by sami z siebie coś zrobili.
Ale i on, i Małgorzata Raczyńska nie mają wątpliwości, że właśnie takie środowiska zmienić będzie najtrudniej. - Są rodziny, w których z zasiłków żyli dziadkowie, rodzice, a teraz po pomoc przychodzą 20-letnie dzieci - wymienia szefowa ośrodka pomocy na bydgoskim Błoniu.

Zmiana mentalności jest trudna i nie odbędzie się z roku na rok. Ale być może odmówienie pomocy pieniężnej w takiej sytuacji, co przewiduje projekt założeń, będzie jedynym skutecznym rozwiązaniem?

W tej akurat dziedzinie proponowane zmiany współgrają z już wprowadzonymi zmianami w działaniach powiatowych urzędów pracy. Barierą może okazać się sytuacja na rynku pracy. - Gdzie umieścić tych wszystkich bezrobotnych, jeśli mamy sytuację, jaką mamy? - zastanawia się Dorota Hass, dyrektor Wydziału Polityki Społecznej urzędu wojewódzkiego w Bydgoszczy.

Według GUS w naszym województwie w maju bezrobocie wynosiło 16,8 proc., gdy w kraju - 12,5. Gorzej od nas było już tylko w Warmińsko-Mazurskiem -19,6 proc. Trudno w tej sytuacji liczyć na wyraźny spadek liczby korzystających z pomocy społecznej.

Zobacz także: Nie zdążyli przyjść jej z pomocą. Syn: - Mówiłem, że sprawa pilna, ale socjalna przyszła do nas dopiero po ośmiu dniach

Korzystne mogą okazać się zmiany kryterium dochodowego udzielania pomocy. Ma być minimalny dochód, który gwarantuje zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych rodziny. Odnosi się wiec do minimum egzystencji, a nie minimum socjalnego, które jest wyższe.

Minimum egzystencji (wylicza je Instytut Pracy i Spraw Socjalnych) zależy nie tylko od liczby członków rodziny, ale i od jej składu. Lata temu i w pomocy społecznej stosowano różne kryteria dochodowe, w zależności od wieku dzieci. Ale z tego zrezygnowano. Jak kształtuje się minimum egzystencji i kryteria dochodowe w pomocy społecznej - pokazujemy na infografice.

Dyrektor Hass podkreśla jednak, że różnica między pomocą socjalną a dochodem z pracy powinna być znacząca. Inaczej nie będzie się opłacało chodzić do pracy. - Nie mówiąc już o zmotywowaniu do aktywności osób, które dawno temu rozstały się z rynkiem pracy.

Zmiany czekają też same ośrodki pomocy społecznej i pracowników socjalnych. Według Małgorzaty Raczyńskiej największą zmianą będzie oddzielenie pomocy finansowej od pracy socjalnej i odciążenie pracowników socjalnych od pracy administracyjnej. Nią mają zająć się inne osoby.
Pracownicy będą mogli skupić się na pomocy rodzinie, poświęcić jej więcej czasu, częściej w niej bywać. Więcej też będą musieli podejmować działań zawczasu, by niekorzystnym zmianom, pogorszeniu sytuacji zapobiec.

Czyli i podejście samych pracowników socjalnych będzie się musiało zmienić. - Zmiany są potrzebne, ale i my musimy się na nie przygotować - mówią szefowie ośrodków pomocy społecznej. - Nasze myślenie też trzeba przestawić.
Trzeba, co widać po drobnym fakcie- na 144 gminy w województwie w około 30 nie ma asystenta rodziny. Mimo że jego praca jeszcze opłacana jest z budżetu państwa, a nie gminy.

Najprawdopodobniej, ze względu na koszty (całość zmian to 400 mln zł wydatków z budżetu), zmiany wprowadzane będą etapami.