O szczepionkach przeciwko wirusowi HPV rozmawiamy z lekarzem pediatrą, specjalistą w dziedzinie medycy rodzinnej, Magdaleną Zienkiewicz z Przychodni „Przyjazna” w Bydgoszczy.
Czym jest wirus brodawczaka ludzkiego? Jakie zagrożenia niesie?
Ludzki wirus brodawczaka (Human papillomavirus, HPV) opisano po raz pierwszy w latach 50. XX wieku. W 1972 roku zaś, polska lekarka prof. Stefania Ginsburg-Jabłońska jako pierwsza opisała związek wirusa HPV z rakiem skóry. W latach 1980-1990 niemiecki wirusolog profesor Harald zur Hausen z Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem w Heidelbergu prowadził badania dotyczące związku wirusa HPV z rakiem szyjki macicy, za które w 2008 roku otrzymał Nagrodę Nobla. Obecnie jest nam znanych ok. 200 typów wirusa HPV i odkrywane są kolejne.
Cytologia
Wirus HPV nie jest jednorodny. Jednak to dwa typy - 16 i 18 (te przed którymi chroni szczepienie), są odpowiedzialne za większość przypadków raka szyjki macicy. Typy te są również w dużym stopniu odpowiedzialne za rozwój innych nowotworów złośliwych, w tym raka gardła, krtani, jamy ustnej, sromu, pochwy, odbytu, prącia. Onkogenne typy wirusa HPV są zatem zagrożeniem dla kobiet i dla mężczyzn. Dlatego szczepionka przeciw HPV zalecana jest zarówno dziewczynkom i chłopcom, których zabezpiecza przed groźnymi skutkami infekcji HPV.
Główną drogą zakażenia HPV są kontakty seksualne. Wirus HPV jest tak powszechny, że praktycznie każdy kto podjął aktywność seksualną może się znaleźć w grupie ryzyka zakażeniem. Choć większość zakażeń HPV ma charakter bezobjawowy i przemijający i przeważająca ich liczba ustępuje samoistnie, dzięki odpowiedzi immunologicznej organizmu, to jednak tzw. przetrwałe zakażenie wirusem HPV, utrzymujące się powyżej 24 miesięcy, może w kolejnych latach prowadzić do powstania nowotworów jak wspomniany rak szyjki macicy. Szczepionki przeciwko HPV mają tę zaletę, że nie tylko eliminują ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy u kobiet, ale także zmniejszają narażenie na pozostałe wspomniane nowotwory u obu płci.
Mammografia
Czy Pani zdaniem da się skutecznie zwiększyć świadomość społeczeństwa w zakresie korzyści wynikających ze szczepień, a co za tym idzie zwiększyć zainteresowanie szczepieniami?
Moim zdaniem szczepienia przeciwko HPV powinny zostać wpisane do kalendarza szczepień ochronnych, rutynowo realizowanego w populacji pediatrycznej. Póki co szczepienia przeciw HPV są szczepieniami zalecanymi czyli dobrowolnymi. Potrzebna jest też powszechna edukacja skierowana do dzieci, rodziców, personelu medycznego i całego społeczeństwa, w tym wprowadzenie edukacji zdrowotnej w szkołach jako osobnego przedmiotu. Edukacja jest bowiem czymś więcej niż prowadzone obecnie akcje informacyjne czy promocyjne. Trzeba ją zaczynać od najmłodszych lat. Konieczna będzie także proaktywna postawa lekarzy i środowiska medycznego, w zakresie zachęcania do szczepień, także przeciwko HPV. Najważniejsza edukacja dokonuje się bowiem właśnie w gabinecie lekarza, pielęgniarki, położnej - w indywidualnej rozmowie i indywidualnej rekomendacji. Jeśli nie wzmocnimy działań personelu medycznego, który wciąż jest największym autorytetem, to nie odniesiemy sukcesu. Do jego odniesienia potrzebny jest też prosty i łatwy dostęp do szczepionek i szczepień. Istotnym zadaniem do wykonania jest również bardziej zdecydowana walka środowiska lekarskiego z antyszczepionkowcami wśród lekarzy. Jest ich co prawda niewielu, ale ich głos jest bardzo nośny medialnie .
Co możemy powiedzieć o skuteczności i poziomie bezpieczeństwa tych szczepień?
Pierwsza szczepionka przeciwko HPV została zarejestrowana w 2006 r, od tego czasu przeprowadzono wiele badan klinicznych w różnych populacjach wiekowych. Z tych badań czerpiemy wiedzę o skuteczności i bezpieczeństwie szczepionek. Najnowsze ustalenia potwierdzają wysoką skuteczność szczepionki chroniącej przed wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Dla skuteczności tych szczepień bardzo ważny jest wiek, w którym podaje się preparat. Wskazują to najnowsze badania. Dziewczynki, które nie zachorowały na raka szyjki macicy, otrzymały szczepionkę jeszcze przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. W krajach, które wprowadziły szczepienia przeciw HPV, liczba zakażeń wirusem spadła nawet o 90 proc. Szczepiąc się, kobieta zmniejsza o 70 proc. ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.
Dostępne są obecnie dwie szczepionki. Szczepionka 2-walentna - przeciwko dwóm typom wirusa HPV (16 i 18). Zapobiega wystąpieniu zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz rakowi szyjki macicy i rakowi odbytu, związanych z onkogennymi typami HPV. Natomiast szczepionka 9-walentna to szczepionka przeciwko dziewięciu typom wirusa brodawczaka ludzkiego, a mianowicie: 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. Szczepionka chroni przed zmianami przednowotworowymi narządów płciowych i odbytu, rakiem szyjki macicy, rakiem odbytu oraz dodatkowo chroni przed wystąpieniem brodawek narządów płciowych (kłykcin kończystych) związanych przyczynowo z zakażeniem określonymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego.
Co zrobić, aby zaszczepić swoje dziecko?
Od 1 września 2024 r. szczepienia w ramach powszechnego programu szczepień przeciw HPV w populacji dziewcząt i chłopców po ukończeniu 9. roku życia i do ukończenia 14. roku życia mogą być realizowane w Poradni POZ, w której dziecko jest zadeklarowane oraz w szkole, do której uczęszcza. Rodzic wybiera miejsce szczepienia. Jeśli wybierze poradnię POZ to wystarczy umówić dziecko do punktu szczepień na wygodny termin. Wybierając szczepienie w szkole trzeba zadeklarować taką wolę w placówce dziecka. Szczepienia w szkołach przeprowadzane są przez zespoły szczepiące, przy czym w skład jednego zespołu zawsze wchodzi osoba kwalifikująca i osoba wykonująca szczepienia (lekarz i pielęgniarka). W szkole nie jest wymagana obecność rodzica podczas szczepienia, ale konieczne jest podpisanie zgody na szczepienie dziecka oraz oświadczenia i deklaracji wyboru szczepionki. Rodzic może też upoważnić inną osobę, która podczas szczepienia będzie towarzyszyła dziecku i sprawowała nad nim faktyczną opiekę (szkole taką opiekę nad uczniami sprawuje nauczyciel).
Kto i na jakich zasadach może skorzystać ze szczepień przeciwko HPV?
Szczepienia w populacji dziewcząt i chłopców po ukończeniu 9. roku życia i do ukończenia 14. roku życia wykonywane są z zachowaniem schematu 2-dawkowego (z wykorzystaniem szczepionki 2-waletnej i 9 -waletnej. Obie szczepionki są bezpłatne i rodzic decyduje o wyborze szczepionki). Pozostała grupa dzieci powyżej 14. i do 18. roku życia, może realizować szczepienia w Poradniach POZ z wykorzystaniem dwóch szczepionek 2-waletnej i 9-waletnej. Co ważne szczepionka 2- waletna jest w tej grupie wiekowej darmowa. Lekarz wystawia receptę z refundacją 50 proc. i oznaczeniem recepty DZ, wówczas rodzic odbiera szczepionkę w aptece za darmo. Druga szczepionka 9 -waletna w tej grupie wiekowej nie jest refundowana jest więc odpłatna. U osób po ukończeniu 14. roku życia obowiązuje 3-dawkowy schemat szczepienia.
O szczepieniach przeciwko HPV z punktu widzenia szkoły mówi Anna Urban, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 38 w Bydgoszczy.
Jak wygląda zainteresowanie szczepieniem dzieci przeciwko wirusowi HPV w Pani szkole? Czy rodzice szukają wiedzy o tych szczepieniach?
Zainteresowanie szczepieniem HPV w naszej szkole nie jest duże. Obecnie mamy zgłoszone 23 osoby. Podczas rozmowy z rodzicami pojawiły się też głosy niechęci do szczepień i obawy związane z powikłaniami po szczepieniu. Rodzice często mają wątpliwości czy szczepić dzieci. Nasza pani pielęgniarka podczas rozmów odpowiadała na te wątpliwości, wyjaśnia korzyści z przeciwdziałania chorobom. Kilka osób zapisało dzieci w efekcie tych rozmów.
Nadal prowadzimy zapisy na szczepienia HPV. Podczas zebrań z rodzicami wychowawcy przekazali informację o akcji. Na stronie internetowej szkoły zamieściliśmy artykuł na ten temat. Rozesłaliśmy też przez e-dziennik do wszystkich rodziców przygotowany przez panią pielęgniarkę w konsultacji z lekarzem materiał. Odbyliśmy również z rodzicami rozmowę związaną z profilaktyką i przeciwdziałaniem infekcji wirusem ludzkiego brodawczaka. Aby zaszczepić swoje dziecko, wystarczy zgoda rodziców i możemy ustalić termin. Szczepienie może odbyć się zarówno w szkole lub przychodni.
Skąd Pani zdaniem bierze się niechęć wobec szczepień? Czy możemy w jakiś sposób zmienić takie postawy?
Jest wiele czynników wpływających na decyzję o skorzystaniu ze szczepień. Wiele osób nie ma wiedzy na temat wirusa HPV i korzyści płynących z zaszczepienia dzieci. Niestety od stosowania szczepień skutecznie odstraszają ludzi też przekonania o rzekomych niepożądanych skutkach czy wiara w teorie spiskowe. Internet i media społecznościowe są pełne informacji, z których niestety wiele jest przekłamanych. Treści te często są alarmistyczne, co sprawia, że łatwiej zapadają w pamięć niż fakty naukowe. Zmiana tego trendu wymaga działań na wielu płaszczyznach. Kluczowa jest edukacja, która przekazuje prawdziwe informacje na temat HPV. Uczestnicy debaty publicznej, powinni aktywnie odpowiadać na wątpliwości i obawy ludzi. Warto promować wiarygodne źródła informacji, do których łatwo może dotrzeć szeroka publiczność. Połączenie działań edukacyjnych, zwalczania dezinformacji oraz budowanie zaufania do nauki i instytucji powinno pomóc zwiększyć zainteresowanie szczepieniami zarówno przeciw HPV jak i innymi chroniącymi nasze zdrowie i życie.
