Pierwsze wzmianki, w których pojawia się Tonowo pochodzą z 1470 roku. O miejscowym jeziorze wspominał Jan Długosz opisując bieg Wełny.
W "Liber beneficiorum" archidiecezji gnieźnieńskiej Jana Łaskiego odnaleźć można nazwę Thonowo, a przed rokiem 1835 pojawia się Tunowo. Obecne nazewnictwo zostaje odnotowane w recesie regulacyjnym, który został wystawiony 22 września 1834 roku i potwierdzony 30 grudnia przez Generalną Komisję Królewską. Niemieckojęzyczne dokumenty z czasów pruskich wskazują na funkcjonowanie nazwy Tonndorf (do 1939 r.) \
Do tonowskiego dworu należały przysiółki Żalin i Dęboróg. Wymienić należy również tzw. Huby Tonowskie i Sarnówko.
Na jeziorze znajduje się wyspa, na której odkryto ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa (ceramika, polepy) które pozwalają przypuszczać że niegdyś na wyspie było grodzisko.
Corocznie wyspę odwiedzają członkowie janowieckiego PTTK. Jest ona kluczowym punktem wielkanocnego spływu kajakowego, a sami uczestnicy nazwali ją Wyspą Wielkanocną.
We wsi znajduje się póżnoklasycystyczny dwór o słabych cechach stylowych. Budowla została wzniesiona na początku XIX w przez rodzinę Skrzydleckich. Była kilkakrotnie przebudowywana.
Z nadejściem roku 1902 zabudowania dworskie wraz z podwórzem stają się własnością Ewangelickiego Towarzystwa Opieki nad Chorymi w Prowincji Poznań. Obecnie w zabudowaniach mieści się Dom Pomocy Społecznej.
Marzena Tekiela sołtysem jest od tygodnia, jednak w sprawach sołectwa jest bardzo dobrze zorientowana. - Nasza wieś liczy 377 mieszkańców, większość to rolnicy. Mamy tutaj Koło Gospodyń Wiejskich. Panie organizują imprezy okolicznościowe i aktywnie działają w życiu naszej wsi.
Mieszkańcy w celach organizacyjnych spotykają się w sali OSP, która mieści się przy remizie. - Niedawno na boisku odbył się III Letni Turniej Piłki Nożnej Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych - mówi naczelnik OSP Andrzej Witkowski.
W Tonowie urodził się szybowcowy mistrz świata Jan Centka, który pierwszy swój sukces zanotował w 1972 roku zwyciężając na Szybowcowych Mistrzostwach Polski Juniorów.
- Rolnicy w naszej wsi ciągle się rozwijają. W gospodarstwie Bogusława Lupy znajduje się nowoczesna obora wolnostojąca na głębokiej ściółce z halą udojową typu rybia ość - mówią mieszkańcy.
- Nasze drogi wymagają remontu. Chcielibyśmy również rozbudować naszą świetlicę i pozyskać nowe wyposażenie - dodaje pani sołtys
- A nam marzy się nowy wóz bojowy - dodaje z uśmiechem na twarzy naczelnik OSP
Do rady sołeckiej należą Bogusław Lupa, Wiesława Kędziora oraz Jacek Kuras, panią sołtys wspomagają również druhowie OSP.
Wiadomości historyczne zawarte w artykule pochodzą z publikacji Bogny Derkowskiej - Kostkowskiej "Tonowo na Palukach - przyczynki do dziejów osady, majątku i dworu".
Tekst i fot. PIOTR
