W gnieździe Łokietka - Brześć Kujawski

Główna ulica Brześcia na odcinku pomiędzy klasztorem a ratuszem i rynkiem. Na rynku znajdują się tablice informacyjne dla turystów i drogowskazy.

W nim to rezydował Władysław Łokietek, późniejszy król Polski. Tu Kazimierz Wielki wydał przywilej lokacyjny dla Bydgoszczy.

Historia tego niewielkiego kujawskiego miasteczka (4,5 tys. mieszkańców) jest nieprawdopodobnie bogata.

W północno-wschodniej części Brześcia na półwyspie zarastającego jeziora Cmentowo (Smętowo) archeolodzy odkryli neolityczną (sprzed 5 tys. lat) osadę kultury lendzielskiej ze szczątkami 50 trapezowatych domów.

Centrum duchowym miasta jest trójnawowy gotycki kościół św. Stanisława Biskupa, fundowany ok. 1240 r. Uwagę zwraca zwężająca się ku górze wieża.

Stolica księstwa
Brześć stał się gniazdem rodowym brzesko-kujawskiej linii Piastów, zapewne już w XI lub XII wieku, zaś oficjalnie od roku 1236. Po raz pierwszy wzmiankowany był w roku 1228, a już przed rokiem 1250 z woli księcia Kazimierza, syna Konrada Mazowieckiego, zyskał prawa miejskie. W roku 1255 przeniesiono tu z Włocławka kasztelanię, zaś w roku 1267 ustanowiono stolicę księstwa brzesko-kujawskiego.
W roku 1260 w Brześciu przyszedł na świat Władysław Łokietek, syn Kazimierza, wzrostu niewielkiego, ale olbrzymiego ducha. To on zjednoczył kraj po rozbiciu dzielnicowym i w roku 1320 w katedrze wawelskiej założył koronę.

Królewskim szlakiem
Przez miasto przebiega Szlak Łokietka. Trasa (dla zmotoryzowanych) prowadzi z Inowrocławia, m.in. przez Kruszwicę, Radziejów, Płowce i dalej do Włocławka.
Pierwotny ośrodek znajdował się w Starym Brześciu nad jeziorem Smętowo. Ale w połowie XIII wieku rozpoczęło się przenoszenie miasta na sąsiednie wzgórze morenowe, gdzie już miało pozostać na zawsze.

Wojny z zakonem
Stąd Łokietek kierował swymi wojskami podczas wojen z Krzyżakami, tu odbywały się zjazdy polsko -krzyżackie (w latach 1320 - 1324).

Był więc Brześć solą w oku rycerzy teutońskich. W roku 1331 podczas krwawej rejzy po Kujawach nie udało im się podejść pod miasto. W bitwie pod Płowcami ponieśli duże straty. Jednak już w następnym roku wrócili, gród brzeski zdobyli. Atak ułatwiła zdradziecka postawa grupy mieszczan pochodzenia niemieckiego.
Niemiecka kolonizacja

Łokietek, a potem Kazimierz Wielki, prowadzili akcję kolonizacyjną, sprowadzając z Niemiec ludzi znających się na budownictwie. Mieszczanie wznosili mury i domy, rządzili się prawami respektowanymi przez polskiego księcia.
Upadek Brześcia wzniecił nastroje kapitulanckie w załogach pozostałych grodów kujawskich.

Łokietek nie zdołał już odzyskać swego dziedzictwa - zmarł w roku 1333. Dopiero na mocy traktatu kaliskiego w roku 1343 Kazimierz Wielki, syn i następca Łokietka odzyskał całe Kujawy. Przez kolejnych królów miasto obdarowywane było licznymi przywilejami, ale też wielokrotnie było oblegane, zdobywane i burzone, wybuchały pożary i epidemie.

Na grodowych wałach
Brześć rozbudował się na wzgórzu o zarysie litery "D" pośród wód i bagien, co zapewniało ochronę przed nieprzyjaciółmi. Podmokłe obniżenia terenu są widoczne do dziś. Gród został wzmocniony wałami ziemnymi, murami i fosą. Rozbudowali je Krzyżacy, zaś na Wzgórzu Zamkowym wznieśli niewielką fortalicję. Kazimierz Wielki, a potem Władysław Jagiełło rozbudowali ją. Niestety, w roku 1657 Szwedzi zburzyli zamek, zaś za władzy pruskiej został rozebrany. Na jego fundamentach zbudowano więzienie, które funkcjonowało do wybuchu I wojny światowej.
Nie byłbym sobą, gdybym choć nie spróbował poszukać tego, co skrywa zamkowe wzgórze.

- Niech pan zejdzie na dół, tam gdzie stara fosa i skarpa - proponuje starsza pani z posesji na skraju Wzgórza Zamkowego. - Dopiero stamtąd widać, że gród był obronny. Ale wszystko to zaniedbane. Szkoda.

Wdrapuję się na stromą skarpę porosłą chaszczami. W murach okalających budynki reliktów gotyckich szukam, chodzę, węszę dosłownie. Cóż, w kamieniach polnych wmurowanych w fundament ogrodzenia, jedynych śladów można się dopatrywać. Wyżej to już cegła, zapewne XIX-wieczna, w ostatnich latach otynkowana.

Zgodnie z przekazem Jana Długosza fundatorem klasztoru dominikanów był książę Kazimierz, co miało dokonać się w roku 1264

Brzeskie zabytki
Za to w okazałej formie zachowały się inne zabytki, które polecam turystom: kościół farny i klasztor podominikański. Na zapleczu klasztoru zachował się fragment murów obronnych. Jest i ratusz z 1824 r. Brześć to także wielka cukrownia zlokalizowana w jego północno-zachodniej części, w pejzażu miasteczka - już od 1894 r.

Dojazd, noclegi
Dworzec autobusowy znajduje się w północnej części miasta. Brześć leży na skrzyżowaniu ważnych dróg. Ruch jest zatem duży - jeżdżą autobusy włocławskiego PKS-u i prywatnego przewoźnika. Noclegi znajdziemy w Zespole Szkół w Starym Brześciu (tel. 054/ 252 12 25) i w brzeskim kompleksie Falborek (tel. 054/ 232 08 40), który dysponuje m.in. pokojami gościnnymi. Znacznie większą bazę noclegową znajdziemy w pobliskim Wieńcu-Zdroju i we Włocławku.

Za tydzień zapraszam na ziemię chełmińską - do Chełmży.