Dźwierzchno - wieś niezwykła, wieś wędrująca. Znana z najdawniejszych źródeł osada leżała w zupełnie innym miejscu niż dzisiaj

Miejsce nad rzeką, gdzie znajdowało się stare Dźwierzchno nosi wyjątkowe miano. To Kolano św. Katarzyny. Dlaczego kolano? To właśnie tutaj płynąca dotychczas na północ Noteć zmienia swój bieg, wypływając z Jeziora Mielno ostro zakręca w kierunku zachodnim. Ten meander, rzeczne zakole, to właśnie wspominane Kolano św. Katarzyny.

Wyjaśnijmy zatem i drugą część nazwy. Nad brzegiem rzeki przez stulecia stał drewniany kościółek. Legendy mówią, że wzniósł go w końcu X w. pochodzący z Włoch biskup kruszwicki Lucidus. W 1527 r. wzmiankowano patronkę świątyni, właśnie św. Katarzynę, zatem to o jej kolano chodzi.

W 1898 r. kościółek na wyspie rozebrano. W 1902 r. wzniesiono nowy, już murowany ale w zupełnie innym miejscu, niemal kilometr dalej i nie nad rzeką. W nowym, wygodnym i suchym miejscu osiedlili się mieszkańcy „nowego” Dźwierzchna. Dawna wieś opustoszała, a pozostali tylko umarli na cmentarzu.

Nie ma tam jednak starych zabytkowych pomników. To mały wiejski cmentarzyk, nad którym pochyla się chyba najstarsza w okolicy sosna.

Z kościółkiem św. Katarzyny wiąże się jeszcze jedna opowieść, zasłyszana od niedawno zmarłego Grzegorza Webera, zasłużonego złotnickiego nauczyciela i samorządowca, odkrywcy tego miejsca.

Drewniany Kościółek na wyspie był malutki, tak niewielki, że często pisano o nim kaplica. Legenda mówi, że miał jednak cudowną właściwość. Pod jego dachem zawsze mieścili się wszyscy przybyli. Podejrzewano, że kościółek cudownie powiększa się. W czasie jednego z listopadowych odpustów, w dzień św. Katarzyny, miejscowi chłopi postanowili zmierzyć się z legendą. Kościółek opasali łańcuchem, licząc że powstrzymają rozrost świątyni i zaczęli obserwację. Przed odpustową sumą zaczęli wchodzić wierni i kolejni i następni. Łańcuch nie pękł, a w kościele nadal było miejsce...

Cudowne to Dźwierzchno i jego łąki pełne ptactwa i wonnych ziół. Warto je odwiedzić!