Emeryci 1953: Podpowiadamy, kto musi złożyć wniosek, komu ZUS załatwi sprawę z urzędu [poradnik]

Wcześniejsi emeryci 1953 - krok po kroku analizujemy nowe przepisy. Podpowiadamy, kto musi złożyć wniosek i nie przespać terminu, wyjaśniamy, kto dostanie spłatę.

Uchwalona 19 czerwca 2020 r. ustawa o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. poz. 1222) odnosi się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. (sygn. akt P 20/16), dotyczącego ustalenia wysokości emerytury powszechnej po wcześniejszej dla rocznika 1953. Mówi, kto może z niej skorzystać, jakie warunki trzeba spełnić, jak mają być przeliczane emerytury. Określa też terminy i zasady składania wniosków.
WAŻNE

• Przepisy ustawy dotyczą emerytów urodzonych w 1953 roku, zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
• Wobec osób urodzonych w 1953 roku przy przeliczaniu emerytury wcześniejszej na powszechną nie stosuje się pomniejszenia podstawy emerytury.
• Prawo do emerytury wcześniejszej musi być ustalone na podstawie wniosku złożonego przed 1 stycznia 2013 r.
• Wniosek o emeryturę wyliczoną z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego trzeba zgłosić w ciągu 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy z 19 czerwca.

Ustawa weszła w życie 10 lipca 2020, 6 miesięcy mija 10 stycznia 2021 r. Ponieważ jest to niedziela, data przesuwa się na 11 stycznia 2021 r.

Przelicza się podstawę przyjętą w decyzji o ustaleniu prawa do emerytury, którą przed laty ZUS pomniejszył o wypłacone wcześniejsze emerytury. Teraz tego pomniejszenia już nie będzie.
Do ustalenia nowej kwoty świadczenia Zakład przyjmuje to samo średnie dalsze trwanie życia, które przyjął w decyzji o ustaleniu prawa do emerytury po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego. Następnie uwzględnia kolejne zmiany wysokości świadczenia. Czyli, np. waloryzacje, wzrost wynikający z dorabiania.
Jeśli tak ustalona emerytura jest wyższa od dotychczasowego świadczenia - emerytowi wypłaca się wyrównanie za poprzednie miesiące (lata).

Według tych samych reguł przeliczana jest renta rodzinna po zmarłych osobach z 1953 rocznika, które byłyby objęte omawianą ustawą.

Co ze sprawami dotyczącymi emerytur osób objętych ustawą z 19 czerwca 2020 r., które toczą się w sądzie? Z mocy ustawy zostaną zawieszone do czasu, aż ZUS wyda decyzję przeliczającą emeryturę. Kopię decyzji niezwłocznie przesyła do sądu. Z dniem, gdy ZUS wyda decyzję w całości zaspokajającą roszczenie emeryta - postępowanie będzie umorzone.

Część spraw załatwiana jest przez ZUS z urzędu, czyli nie trzeba składać wniosku, część - wyłącznie na wniosek.
Komu ZUS przeliczy świadczenie z urzędu, czyli bez składania wniosku:

• tym, którym wcześniej ustalił wysokość emerytury powszechnej z pomniejszeniem o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur
• członkom rodzin pobierających renty rodzinne po zmarłych wcześniejszych emerytach 1953 rocznika objętych ustawą z 19 czerwca 2020 r.

Kto MUSI złożyć wniosek, jeśli chce skorzystać z przeliczenia emerytury zgodnie z wyrokiem TK:

• osoby z 1953 rocznika (spełniające określone na wstępie warunki), które do tej pory NIE SKŁADAŁY wniosku o przeliczenie emerytury wcześniejszej na powszechną lub złożyły wniosek i WYCOFAŁY go przed uprawomocnieniem się decyzji. Mają na to 6 MIESIĘCY od wejścia ustawy w życie, czyli do 11 stycznia 2021 r. Wnioski składane później nie będą już objęte tą ustawą.

Zdarza się, że emeryci nie wiedzą, nie pamiętają, czy składali wniosek o przeliczenie świadczenia wcześniejszego na powszechne, czy nie. Wtedy lepiej upewnić się w ZUS (na sali obsługi klienta), czy jest się na liście osób objętych przeliczeniem. Zakład takie listy już ma. Trzeba to zrobić osobiście.
Jeśli kogoś nie ma na liście, a uważa, że powinien być - sprawę należy wyjaśnić.

UWAGA
ZUS przeliczanie emerytur i rent z urzędu może zrobić dopiero po 6 miesiącach od wejścia ustawy w życie. To znaczy, że pierwsze decyzje wydawane będą po 11 stycznia 2021.

Niestety, choć przepisy mówią o emerytach 1953 rocznika, nie wszyscy wcześniejsi emeryci są nimi objęci. Nie skorzystają na przeliczeniu mężczyźni urodzeni w 1953 roku, którzy w 2013 roku przechodzili na wcześniejsze emerytury, bo pracowali w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Ustawa stwierdza wprost, że prawo do emerytury wcześniejszej musi być przyznane przed 1 stycznia 2013 r.
Tylko nieliczni, którzy na wcześniejszą emeryturę odeszli zanim skończyli 60 lat (np. nauczyciele mogli odejść bez względu na wiek po spełnieniu warunków stażowych) na zmianie przepisów skorzystają.

Jak ZUS będzie przeliczał świadczenia - pokazujemy na najbardziej charakterystycznych przykładach wcześniejszych emerytek 1953 rocznika, które na wcześniejszą emeryturę przeszły w 2008 roku.
W 2008 roku wcześniejsze emerytury wyliczano z uwzględnieniem kwoty bazowej, lat składkowych i nieskładkowych, czyli w sposób obowiązujący przed reformą.
Od 2009 roku zmienił się sposób obliczania emerytury. Jest ona liczona według nowych zasad, czyli z uwzględnieniem zwaloryzowanego kapitału początkowego, zwaloryzowanych składek zapisanych na indywidualnym koncie w ZUS podzielonych przez liczbę miesięcy prognozowanego dalszego trwania życia z daty złożenia wniosku o emeryturę z wieku powszechnego (od maja 2015 r. wariantowaniu podlegają również tablice średniego dalszego trwania życia z daty osiągnięcia wieku 60 lat).

Jednocześnie, od początku 2013 roku obowiązywał przepis, który nakazywał, by emerytom pobierającym emerytury wcześniejsze, emerytury częściowe przy obliczaniu wysokości świadczenia po uzyskaniu powszechnego wieku emerytalnego podstawę obliczenia emerytury pomniejszyć o sumę wypłaconych wcześniejszych świadczeń.

Przykład 1.
Pani Ala na wcześniejszej emeryturze nie pracowała. Jej świadczenie wynosiło 2050,64 zł. Gdy ukończyła 60 lat i 3 miesiące (właśnie zaczęło się podwyższanie wieku emerytalnego), w kwietniu 2013 r. złożyła do ZUS wniosek o emeryturę z wieku powszechnego.
Zgodnie z przepisami, o których piszemy wyżej, ZUS wyliczył pani Ali nową podstawę wysokości świadczenia: 565 275,69 zł. Złożyły się na to: zwaloryzowany kapitał początkowy (551 934,31 zł.) i składki emerytalne(13 341,38 zł.) Odjął tzw. konsumpcję, czyli sumę wypłaconych przez pięć lat wcześniejszych emerytur - 114.241,39 zł. Wynik (451 034,30 zł) podzielił przez prognozowana liczbę miesięcy dalszego trwania życia według tablic obowiązujących w dniu złożenia wniosku, czyli 253 miesiące.
Tak obliczona emerytura powszechna okazała się niższa od dotychczas pobieranej wcześniejszej, bo wyniosła 1782,74. ZUS zawiesił więc jej wypłatę i dalej wypłacał wcześniejszą, bo była korzystniejsza.

Co teraz zrobi ZUS?
Cofnie się do 2013 roku, do dnia, w którym pani Ala złożyła wniosek. Jeszcze raz ustali podstawę wyliczenia emerytury, ale NIE POMNIEJSZY jej o wypłacone wcześniejsze świadczenia. W uproszczeniu można powiedzieć, że doda to, co przed laty odjął. Czyli: 551 934,31zł +13 341,38 zł. Otrzymany wynik 565 275,69 zł podzieli przez tę samą liczbę miesięcy trwania życia, którą zastosował w 2013 roku. Nowa emerytura wyniesie 2 234,29 zł.
Ponieważ będzie wyższa od wcześniejszej, ZUS wypłaci emerytce wyrównanie za te wszystkie lata od miesiąca złożenia wniosku w 2013 roku. Będzie to różnica między na nowo ustaloną emeryturą bez pomniejszenia a wypłacaną dotychczas. W tym przypadku będzie to 17 811,83 zł. Pani Ala nie musi w tej sprawie składać wniosku. Po 11 stycznia 2020 r. ZUS załatwi jej sprawę z urzędu.

Przykład 2.
Pani Ilona wniosek o zamianę wcześniejszej emerytury (wynosiła 2 378,52 zł) na zwykłą złożyła w ZUS w lipcu 2013 roku, gdy ukończyła 60 lat i 2 miesiące. Jej zwaloryzowany kapitał początkowy i składki wyniosły w sumie 586 317,30 zł. Tę podstawę także pomniejszono o sumę wypłaconych wcześniejszych emerytur. W tym przypadku było to 132 112,23 zł. Średnie dalsze trwanie życia prognozowano na 253,7 miesiąca. Emerytura powszechna wyniosła 1790,32 zł. Ponieważ także była niższa od wcześniejszej, więc jej wypłata została zawieszona i pani Ilona w dalszym ciągu dostawała wcześniejsze świadczenie.
Po 11 stycznia 2011 r. ZUS z urzędu ponownie przeliczy jej emeryturę powszechna, ale już bez pomniejszania podstawy. Wyliczona emerytura (586 317,30: 253,7) wyniesie 2 311,07 zł. Nadal będzie niższa od wcześniejszej. Pani Ilona nie tylko nie dostanie odszkodowania, ale nadal będzie miała wypłacaną wcześniejszą emeryturę, bo jest dla niej korzystniejsza.

Przykład 3.
Pani Małgosia wniosek o zamianę wcześniejszej emerytury (wynosiła 1 854,31 zł) na zwykłą złożyła w ZUS dopiero w kwietniu 2019 roku, po wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Miała już ukończone 66 lat. ZUS wyliczył jej świadczenie zgodnie z wyrokiem, czyli bez pomniejszania podstawy. Uwzględnił dalsze trwanie życia dla 66-latki według tablic od kwietnia 2013 do marca 2014, tj. 203,9 miesięcy. Wyszło 2637,45 zł.
Od kwietnia 2019 Małgosia dostaje wyższą emeryturę i po 11 stycznia 2021 już nie będzie miała jej przeliczanej. Nie otrzyma też wyrównania za wcześniejsze lata, bo nie dostawała pomniejszonego świadczenia.

Przykład 4.
Ewa i Krystyna - dwie przyjaciółki z 1953 rocznika, wcześniejsze emerytki. Ewa w 2013 roku złożyła wniosek do ZUS o wyliczenie emerytury powszechnej. Ale gdy w decyzji przeczytała, że ta nowa emerytura będzie niższa i w związku z tym ZUS będzie dalej wypłacał jej wcześniejsze świadczenie, bo jest korzystniejsze - przed uprawomocnieniem się decyzji wycofała z ZUS swój wniosek.
Krystyna, wiedząc jaką odpowiedź otrzymała przyjaciółka, do tej pory w ogóle nie składała wniosku o przeliczenie emerytury.

Teraz obie panie - jeśli chcą przeliczyć emeryturę wcześniejszą na powszechną i skorzystać na nowy przepisie, MUSZĄ złożyć do ZUS wniosek o wyliczenie im emerytury powszechnej. MUSZĄ to zrobić najpóźniej do 11 stycznia 2021 r., najlepiej bez zwłoki.
Jeśli tego nie zrobią lub zrobią po terminie - korzyści z nowych przepisów przepadną, bo obowiązują one czasowo.
Jak ZUS wyliczy emeryturę Krysi i Ewie, o ile w terminie złożą wniosek? Wyliczy im podstawę wysokości świadczenia (suma zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek) podzielonych przez prognozowaną liczbę miesięcy dalszego trwania życia. I taką emeryturę będzie wypłacał.
Obie emerytki nie dostaną spłaty wyrównania, bo wcześniej ZUS nie przyznał im pomniejszonej emerytury z wieku powszechnego. Ewa wniosek wycofała, a Krysia w ogóle nie złożyła. Korzystniejsze są za to dla nich obliczenia wysokości nowej emerytury, ponieważ waloryzacje składek i kapitału początkowego obejmują długi okres, tj. lata od 2009 do 2020 r. Również liczba miesięcy średniego dalszego trwania życia dla wieku przejścia na emeryturę powszechną jest znacznie korzystniejsza dla emerytek. Co za tym idzie - wyższa jest wysokość świadczenia.

Nie wszyscy wcześniejsi emeryci 1953 rocznika, których objęła czerwcowa ustawa są zadowoleni z przyjętych rozwiązań. Część zainteresowanych emerytek uważa, że prawo ponownie podzieliło rocznik 1953.
Niezadowolenie jest i wśród pań, które kiedyś składały wniosek o przeliczenie emerytury a teraz dostaną spłatę różnicy, i wśród tych, które dopiero po wyroku TK pierwszy raz złożyły (lub złożą) wniosek.

Pierwsza grupa uważa się za pokrzywdzoną, bo do wyliczenia wysokości emerytury przyjmuje się podstawę wyliczoną na dzień, kiedy przed laty składały wniosek o emeryturę powszechną oraz wtedy obowiązujące tablice dalszego trwania życia. To znaczy, że kapitał i składki są waloryzowane tylko do tamtej daty złożenia wniosku. Wówczas panie miały też przed sobą więcej miesięcy trwania życia.
Ponieważ emerytura to suma zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek podzielona przez liczbę miesięcy dalszego trwania życia (a tych miesięcy było wtedy więcej) - to i wynik dzielenia wyszedł mniejszy. Te emerytki dostaną wyrównanie ze spłatą za poprzednie lata.
Kobiety wolałyby jednak, żeby podstawę wymiaru emerytury wyliczono im "na dziś" i zastosowano obecne tablice dalszego trwania życia. Wówczas dostałyby jeszcze wyższa emeryturę.

Ale niezadowolone są też panie, które do tej pory wniosku nie składały, robią to teraz po raz pierwszy - bo nie dostaną żadnego wyrównania. Nie przekonuje ich, że wyliczona teraz podstawa wymiaru emerytury będzie wyższa od tej przed laty (składki i kapitał będą waloryzowane przez te wszystkie lata), a tablice dalszego trwania życia są dla nich korzystniejsze - większa suma dzielona jest przez mniejszą liczbę, co daje większy wynik.
Można powiedzieć, że jest coś za coś - niższa emerytura ze spłatą wyrównania za lata wstecz lub wyższe świadczenie bez wyrównania.

Poradnik przygotowany we współpracy z Oddziałem ZUS w Bydgoszczy