Kresowe adresy, czyli cztery historie, które napisało życie

Z okładki patrzy na nas dwoje sędziwych ludzi. W rękach trzymają jubileuszowe laski - symbol złotych godów. To małżonkowie Wołodkowiczowie.

Za sobą mają przeżycia, które niejednego mogłyby zrujnować fizycznie i psychicznie. Kilka lat wcześniej stracili swój ukochany Iwańsk na Witebczyźnie, miejsce, w którym czuli się jak u Pana Boga za piecem.

Do księgarń trafiła najnowsza książka Gizeli Chmielewskiej, dziennikarki, absolwentki Wydziału Humanistycznego UMK w Toruniu, współautorki "Albumu bydgoskiego", zatytułowana "Kropla Goryczy". To druga z "kresowej serii" pozycja tej autorki, po debiucie z roku 2010, kiedy to wydała monografię poświęconą Edwardowi Woyniłłowiczowi, chlubie ziemiaństwa kresowego, prezesowi znanego w międzywojennej Polsce Mińskiego Towarzystwa Rolniczego. To dzięki Chmielewskiej czytelnicy rozmiłowani w historii Kresów Wschodnich, w szczegółach mogli poznać piękne, ale i tragiczne życie pana na Sawiczach.

Postać Woyniłłowicza, bardzo związanego z Bydgoszczą, stała się dla Chmielewskiej początkiem wielkiej przygody z Kresami nad Brdą. To dzięki niej Czytelnicy "Albumu" (i nie tylko) od ośmiu lat mają okazję poznawać losy ludzi, o których w tym mieście niewiele wiedziano. Owszem, byli w dwudziestoleciu międzywojennym "jacyś kresowiacy", ale kto to był, gdzie mieszkał, jaki miał wkład w dzieje miasta - przez dziesięciolecia te pytania były bez odpowiedzi.

Pierwszy krok w odkrywaniu dziejów kresowych rodzin, a potem konsekwentnie - następne uczyniła właśnie autorka "Kropli goryczy". Przez lat osiem, na łamach "Albumu" opublikowała kilkadziesiąt artykułów o historii rodzin, które do wybuchu rewolucji bolszewickiej mieszkały na Kresach Wschodnich. Wszyscy, po traktacie ryskim, stracili swoje domy. Jeśli zdołali uratować część majątku, to "unosili głowy" jadąc do odrodzonej Polski. Wielu znalazło się w Bydgoszczy.

W serii "Adresy" Gizela Chmielewska zaprosiła nas do dworów - tam na Kresach_ i do bydgoskich domów, choćby przy Chopina 6, gdzie mieszkał Michał Łempicki czy na Szwederowo, do mieszkania Wandy Żuchowskiej, po kądzieli wnuczki Władysława Exnera, dyrektora francuskiej Spółki Naftowej, która szukała ropy m.in. w Drohobyczu, Borysławiu czy w Samborze, po m ieczu wnuczki Romana Mikiewicza, kierownika słynnej wytwórni likierów w Łańcucie.

To, co mogła przedstawić w prasowych publikacjach jest ledwie okruchem bogatego materiału. Lata badań nad historią kresowych rodzin uczyniły z Chmielewskiej znawczynię tematu - w poszukiwaniu informacji robi archiwalne kwerendy w całym kraju, szuka informacji w bibliotekach i prywatnych kolekcjach. Udało się jej nawiązać kontakty z wieloma potomkami kresowych rodów, którzy dzielą się z nią wspomnieniami i pamiątkami.

Do "Kropli goryczy" autorka wybrała cztery historie : Marii z Jordan Rozwadowskich Górskiej, Michaliny z Woyniłłowiczów Horwattowej, rodziny Stulgińskich oraz Zofii z Hartingów i Wincentego Wołodkowiczów. Jak setki innych Polaków, mieszkających na ziemiach, które II RP utraciła w 1921 roku, tak i Górska, Horwattowa, Stulgińscy i Wołodkowiczowie też musieli zostawić swoje rodowe gniazda i szukać dla siebie miejsca na ziemi. Znaleźli je w mieście na Brdą. Niektórzy przejściowo - jak pani Maria, inni - jak Włodkowiczowie, na zawsze.

"Kropla goryczy" to nie tylko duża dawka historii (i geografii też), ale przede wszystkim "wehikuł czasu" - dzięki drobiazgom utrwalonym w pamiętnikach, listach poznajemy zwyczajne życie niezwyczajnych ludzi. Polecam!

Gizela Chmielewska, Kropla goryczy, Wydawnictwo LTW, Łomianki 2014.