(fot. infografika monika wieczorkowska / fot. digitouch)
Tak, jak spada wartość akcji na giełdzie i jednostek funduszy inwestycyjnych, tak topnieje kapitał gromadzony przez otwarte fundusze emerytalne. Wartość jednostek rozrachunkowych jest niższa, niż była latem ubiegłego roku. Choć na rachunek co miesiąc wpływają składki, kapitału przybywa niewiele. Denerwować zaczynają się zwłaszcza ci, którzy na emeryturę przejdą za 5 -10 lat. Nerwy są tym większe, że przeciętny zjadacz chleba nie zna się na niuansach rynków finansowych.
Górka stopniała
Gdy w ubiegłym roku na giełdzie panowała hossa, wartość akcji była mocno wywindowana, nikt nie chciał myśleć, że spadek jest kwestią czasu. Gdy jesienią nadeszła korekta - podniósł się płacz. "Górka" na koncie stopniała w mgnieniu oka, a każdy przecież oczekuje, że pieniądze przekazywane do OFE zapewnią jak najwyższą emeryturę. - Zmienić fundusz na lepszy czy poczekać? - zastanawia się coraz więcej członków OFE. Tylko który to jest ten "lepszy" fundusz?
Otwarte fundusze emerytalne
To część systemu emerytalnego, czasami określa się je jako II filar. Obowiązkowo muszą się do nich zapisać osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku, gdy podejmują pierwszą pracę. Starsi, urodzeni między 1949 a 1968 rokiem mieli wybór w 1999 roku, gdy wprowadzano reformę emerytalną.
Do OFE należy ponad 13 milionów Polaków. Przybywa ich średnio pół miliona rocznie. Pierwsze emerytury z pieniędzy uzbieranych w funduszach będą wypłacane od 2009 roku.
Co miesiąc do wybranego przez pracownika funduszu wpływa część składki emerytalnej - 7,3 proc. pensji.
Przemyślana decyzja
Jeśli postanowimy zmienić fundusz emerytalny, zdani jesteśmy głównie na siebie. Nie ma firmy specjalizującej się w doradzaniu klientom otwartych funduszy emerytalnych. Nie możemy też liczyć na Komisję Nadzoru Finansowego. - Musimy traktować wszystkich w jednakowy sposób, nikogo nie wyróżniać - mówi Łukasz Dajnowicz, rzecznik KNF. I przesyła dobre rady przewodniczącego komisji dla tych, którzy wybierają pierwszy raz. To jednak co innego niż zmiana po latach. Nie szukamy przecież innego OFE dlatego, że nie podobają się nam akcjonariusze, tylko dlatego, że - w naszej ocenie - obecny za mało zarabia.
Czym kierować się przy wyborze innego funduszu i kiedy jest właściwy moment na zmianę? O wskazówki i podpowiedzi poprosiliśmy analityków finansowych z firm doradczych. - Każdy moment jest dobry na zmianę funduszu emerytalnego - uważa Emilian Grondkowski, analityk Gold Finance. - Jednak zanim się zdecydujemy, powinniśmy wziąć pod uwagę opłaty naliczane za zmianę uczestnictwa, jeśli wystąpimy z danego funduszu przed upływem dwóch lat.
Zmiana
Za zmianę funduszu przed upływem dwóch lat członkostwa trzeba zapłacić z własnej kieszeni. Kosztuje to 160 zł (do roku członkostwa) lub 80 zł, jeśli przenosimy się po roku ale przed upływem dwóch lat. Przenoszenie pieniędzy z jednego do drugiego funduszu odbywa się cztery razy w roku: na koniec lutego, maja, sierpnia i listopada
Jeśli jednak jednym powodem zmiany jest obecny spadek wartości jednostek, to nie jest to wystarczająco dobry argument. - Spadła wartość jednostek wszystkich funduszy, żaden się przed tym nie uchronił - podkreśla Mateusz Ostrowski, analityk firmy doradczej Open Finance. - Możemy sprawdzić, który fundusz spadł bardziej, a który mniej, ale musimy pamiętać, że to wynik jednej giełdowej korekty, a oszczędzamy z perspektywą czterdziestu lat, więc na podstawie jednego wydarzenia nie powinniśmy podejmować decyzji. Jeśli myślimy o zmianie funduszu, to lepiej przyjrzeć się wynikom w długiej perspektywie.
Jednostka rozrachunkowa
Składka emerytalna wpłacana do funduszu zamieniana jest na jednostki rozrachunkowe, na wzór jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.
W 1999 roku początkową wartość jednej jednostki każdego funduszu emerytalnego określono na 10 zł. Na koniec marca 2008 r. wartość jednostki - w zależności od funduszu - wynosiła od 25,05 zł do 29,30 zł. Wartości jednostek zmieniają się codziennie, są publikowane na stronach internetowych funduszy emerytalnych, portalach zajmujących się rynkami finansowymi.
Towarzystwa zarządzające funduszami emerytalnymi mogą lokować pieniądze uczestników w określone w ustawie instrumenty finansowe, m.in.: obligacje, papiery wartościowe i bony emitowane przez Skarb Państwa lub NBP, depozyty bankowe, akcje spółek notowanych na giełdzie, obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez samorząd terytorialny. Oprócz tego są limity ilościowe, które ograniczają inwestycje w poszczególne rodzaje lokat.
Miara zysku
Fundusze emerytalne inwestują od ośmiu lat. Można już przyjrzeć się im uważniej i ocenić. Mateusz Ostrowski (Open Finance): - Stopa zwrotu to najważniejsza rzecz, na której nam zależy. Jeśli fundusz przez dłuższy czas lokuje się na samym końcu, warto, a nawet powinno się zastanowić nad zmianą.
Miarą efektywności inwestycji jest stopa zwrotu. Uogólniając można powiedzieć, że pokazuje ona, jaki zysk daje każda zainwestowana złotówka.
Stopy zwrotu
Dwa razy w roku (wcześniej co kwartał), na koniec marca i koniec września, urząd nadzoru nad funduszami (obecnie jest to Komisja Nadzoru Finansowego) oblicza i podaje do publicznej wiadomości stopę zwrotu wszystkich funduszy emerytalnych z ostatnich trzech lat.
Oblicza również średnią ważoną stopę zwrotu dla całego rynku OFE oraz minimalną wymaganą stopę zwrotu. Ta ostatnia to minimalny zysk, jaki fundusz musi przynieść. Jeśli go nie wypracuje, towarzystwo emerytalne zarządzające funduszem musi dopłacić z rezerwy swoim członkom do wymaganego minimum. Do tej pory dopłacał OFE Bankowy.
Lada moment (może nawet dziś) KNF ogłosi stopę zwrotu obliczoną za trzy lata: 30 marca 2005 - 30 marca 2008.
Jak w porównaniu z innymi radzi sobie fundusz, do którego należę? Zwykle lokuje się w pierwszej piątce? A może "łapie ogony", bo najczęściej jest blisko minimalnej stopy zwrotu? Czy też okazuje się bardzo niestabilny: to bryluje w czołówce, to leci w dół? - Myśląc o zmianie nie powinniśmy kierować się tym, jak fundusz inwestował w ostatnim roku oraz które miejsce zajmował w rankingach - mówi Emilian Grondkowski (Gold Finance). - Wyniki z okresu spadków na giełdzie również nie powinny być dla nas najistotniejszym wskaźnikiem. Istotne natomiast z punktu widzenia przyszłych świadczeniobiorców powinny być stopy zwrotu od początku trwania OFE na rynku (czyli od kwietnia 1999 roku) oraz stabilność jego inwestycji (czy w jego historii nie pojawiają się bardzo wysokie wzrosty, a następnie szybkie spadki).
Gdzie sprawdzić, jak mu się wiedzie?
Od początku powstania II filara 19 razy była ogłaszana stopa zwrotu. Wszystkie notowania można znaleźć na stronie internetowej: www.knf.gov.pl. W zakładce "system emerytalny" należy odszukać "dane o rynku OFE". Dla tych, którzy nie mają cierpliwości - publikujemy tabelę pokazującą roczne stopy zwrotu poszczególnych funduszy. Opublikowała ją Komisja Nadzoru Finansowego na podstawie danych z OFE.
Oceny funduszy zamieszczają także portale internetowe zajmujące się gospodarką i rynkami finansowymi, ogólnopolskie dzienniki. Poszukiwaniom warto poświęcić trochę czasu, to w końcu nasze pieniądze i nasza emerytura.
Najlepszy nie musi być pierwszy
Dlaczego ważne jest, czy wyniki funduszu są stabilne, czy bardzo się wahają? Mateusz Ostrowski (Open Finance) podpowiada: - Jeśli ktoś był najlepszy przy wysokim stopniu ryzyka inwestycji, łatwiej o spadek. Fundusz nie musi być stale najlepszy, ważne, by stabilnie osiągał dobre wyniki. Najlepsze są takie, które mieszczą się w pierwszej połowie: kończą pierwszą ćwiartkę - otwierają drugą, ale zawsze ocierają się o czołówkę.
Dlatego warto zwrócić uwagę na analizy, które omawiają ryzyko podejmowane przy osiąganiu wyników. Takie opracowania przygotowuje portal Analizy online (www.analizy.pl). Oceny wystawiane za długoterminowe tendencje pozwalają się zorientować, jak radzi sobie fundusz w dłuższym okresie.
Oceny funduszy znajdziemy też na innych stronach, poświęconych rynkom finansowym. Warto je poznać, by nie dać zwieść się obietnicom agentów, którzy namawiają do zmiany OFE. Trzeba pamiętać, że są oni materialnie zainteresowani zdobywaniem kolejnych klientów. I dla jakiego funduszu by nie pracowali, zawsze jest on najlepszy.
Gdzie przychodzą, skąd odchodzą
Między funduszami emerytalnymi cały czas trwa przepływ klientów. Komisja Nadzoru Finansowego (wydała niedawno opracowanie "Konkurencja na rynku OFE", dostępne jest na stronie internetowej) policzyła, że do końca 2007 roku było 2,3 mln zmian funduszu (transferów).
Przez ten czas najkorzystniejsze saldo transferów (przewaga liczby nowych klientów nad odchodzącymi) osiągnął OFE Aegon - ponad 197 tys. Zaraz po nim był ING Nationale Nederlanden 123 tys. nowych uczestników więcej.
Najgorsze saldo ma największy na rynku OFE Commercial Union - stracił przez te lata 185 tys. członków. Drugi od końca jest Skarbiec-Emerytura: ubyło mu prawie 136 tys. ubezpieczonych.
Nie wiadomo, w jakim stopniu ubezpieczeni "wybierają nogami", a w jakim do zmiany namówił ich agent.
Ile waży 1 procent
Czy jeśli od dłuższego czasu nie jesteśmy zadowoleni z wyników funduszu emerytalnego, nie warto zastanowić się nad zmianą? Mateusz Ostrowski (Open Finance) pokazuje, jak tylko 1 proc. różnicy w stopie zwrotu wpływa na wysokość gromadzonego kapitału (patrz infografika).
Nikt nie da nam gwarancji, że fundusz emerytalny, do którego przeniesiemy pieniądze, zawsze będzie najlepszy. Sami musimy pilnować przyszłej emerytury.
Mateusz Ostrowski, analityk Open Finance
- Zastanawiałbym się nad zmianą funduszu emerytalnego tylko dlatego, że spadła wartość jednostek. Jeśli już nie jesteśmy zadowoleni z wyników, lepiej przyjrzeć się im w długiej perspektywie, a nie decydować na podstawie jednego wydarzenia.
Emilian Grondkowski, analityk Gold Finance
Nikt z nas nie chce śledzić na bieżąco wyników OFE. Chcemy wybrać raz, a dobrze i nie przejmować się już więcej wysokością przyszłej emerytury. Dlatego przy wyborze OFE należy się zastanowić i prześledzić wyniki wybranych funduszy od początku ich istnienia.
