Nowości w emeryturach. Zmiany czekają nauczycieli. Ekspert ZUS wyjaśnia

Na pytania o emerytury dla nauczycieli i przeliczanie świadczeń emerytalno-rentowych odpowiadała Grażyna Mucha, specjalista z Wydziału Koordynacji, Analityki i Wsparcia Usług Świadczeniowych oddziału ZUS w Bydgoszczy.

Czy pobierając nauczycielskie świadczenie kompensacyjne mogę sobie dorabiać?
Osoby pobierające nauczycielskie świadczenie kompensacyjne mogą dorabiać do swojego świadczenia, o ile nie są zatrudnione na umowę o pracę w placówkach określonych w art. 1 Karty Nauczyciela. Są to np. publiczne przedszkola, szkoły i placówki oraz placówki doskonalenia nauczycieli, zakłady poprawcze czy schroniska dla nieletnich. W razie podjęcia pracy w tych placówkach nawet na stanowiskach niepedagogicznych, ZUS zawiesi prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu. Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, gdy uprawniony podejmie pracę w charakterze nauczyciela języka polskiego lub nauczyciela prowadzącego dodatkową naukę tego języka polskiego bądź w charakterze nauczyciela innych przedmiotów, jeżeli w dniu nawiązania umowy o pracę do szkoły uczęszcza co najmniej jeden uczeń, będący obywatelem Ukrainy legalnie przebywającym na terenie RP. Przychód wówczas będzie rozliczany przez ZUS na ogólnych zasadach, jak przychód osiągnięty poza placówkami z art.1 Karty Nauczyciela. Przy osiąganiu przychodu z innej pracy lub z działalności, prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu w zależności od wysokości uzyskanego przychodu. Obowiązują tu takie same zasady, co przy rentach i wcześniejszych emeryturach. Aby ZUS nie zmniejszył świadczenia, zarobki nie powinny przekroczyć 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kraju, czyli od czerwca do sierpnia 2024 roku kwoty 5703,20 zł brutto miesięcznie. Natomiast, żeby ZUS nie wstrzymał wypłaty świadczenia, dodatkowy miesięczny przychód nie powinien być wyższy niż 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, czyli 10 591,60 zł brutto.

Jakie warunki trzeba spełnić, aby przejść na emeryturę pomostową?
Od stycznia br. na emeryturę pomostową może przejść pracownik, który spełnia łącznie następujące warunki:

• urodził się po 31 grudnia 1948 roku,
• ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,
• osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i co najmniej 60 lat w przypadku mężczyzn,
• ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i co najmniej 25 lat w przypadku mężczyzn,
• po 31 grudnia 2008 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze z Ustawy o emeryturach pomostowych - co najmniej przez 1 dzień.

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która nie wykonywała po 31 grudnia 2008 roku pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jeżeli na dzień 1 stycznia 2009 roku miała wymagany okres 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w załącznikach do Ustawy o emeryturach pomostowych oraz spełniła pozostałe warunki wymagane do przyznania świadczenia. Są zawody, np. górnik, hutnik, maszynista pojazdów frakcyjnych, ratownik górski, przy których ustawa określa możliwość wcześniejszego niż 5 lat przed wiekiem powszechnym przejścia na emeryturę pomostową.

Jak jest wyliczana emerytura pomostowa?
Emerytura pomostowa wyliczana jest na tych samych zasadach co powszechna. Wynosi 100 proc. potencjalnej emerytury obliczonej dla osoby w wieku 60 lat.

Jestem nauczycielką z 30-letnim stażem pracy. W lipcu kończę 56 lat. Czy od września będę mogła ubiegać się o nową emeryturę nauczycielską?
Nie. Kobieta, która jest nauczycielką i w 2024 roku będzie miała ukończony wiek 55, 56, 57 lat będzie mogła skorzystać tylko z prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, o ile spełni pozostałe warunki.
Z emerytury wcześniejszej z Karty Nauczyciela będzie mogła pani skorzystać najwcześniej od 1 września 2025 roku. Jako pierwsi z nowej emerytury nauczycielskiej od 1 września 2024 roku mogą skorzystać nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 roku, o ile przed 1 września br. ukończyli 58 lat i spełniają pozostałe warunki, tj. pracę nauczycielską rozpoczęli przed 1 stycznia 1999 roku, mają 30 lat ogółem stażu składkowego w tym 20 lat faktycznie wykonywania pracy nauczycielskiej świadczonej na co najmniej na ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

Słyszałam, że po przejściu na nową emeryturę nauczycielską środki w OFE i na subkoncie w ZUS nie będą dziedziczone po mojej śmierci. Czy to prawda?
Tak. W przypadku nowej emerytury nauczycielskiej środki z subkonta (wraz z przekazanymi środkami z OFE) są przenoszone na konto ubezpieczonego i nie podlegają dziedziczeniu, co oznacza brak prawa do podziału środków lub wypłaty gwarantowanej.
W maju obchodziłam 63. urodziny i mimo ukończonego wieku emerytalnego nie przeszłam jeszcze na emeryturę. Zastanawiam się, czy nie zrobić tego w lipcu. Jakie tablice trwania życia ZUS przyjmie do obliczenia mojej emerytury?
Przyznając emeryturę, ZUS bierze pod uwagę tablicę trwania życia, która obowiązuje w momencie wpływu wniosku o emeryturę i w momencie ukończenia wieku emerytalnego. Wybiera zawsze korzystniejszy wariant. Jeśli złoży pani wniosek o emeryturę od lipca, to ZUS pod uwagę weźmie tablice, które obowiązywały w okresie 04/2021 do 03/2022 i aktualne obowiązujące tablice od kwietnia.

W czerwcu 2014 roku przeszłam na emeryturę. Składając wniosek nie wiedziałam o tym, że tzw. emerytury czerwcowe są mniej korzystne. Czy ZUS w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 2023 roku przeliczy mi świadczenie?
W przypadku osób, które w latach 2009-2019 składały wniosek o emeryturę w czerwcu i w konsekwencji otrzymywały świadczenie niższe niż gdyby wystąpiły z takim wnioskiem np. w maju czy lipcu, brak jest obecnie podstaw do ustalenia na nowo wysokości emerytury z zastosowaniem art. 25a ust. 2a Ustawy emerytalnej. Przepis ten mówi o tym, że w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 roku nie daje podstaw do wzruszenia prawomocnych decyzji Zakładu i ponownego ustalenia wysokości świadczeń, a tym samym wypłaty wyrównania i odsetek z uwagi na to, że nie ma przepisu umożliwiającego odmienne ustalenie wysokości emerytury. Sam wyrok TK nie skutkuje uchyleniem niekonstytucyjnego przepisu art. 17 ustawy zmieniającej, lecz jedynie zobowiązuje ustawodawcę do uchwalenia odpowiedniej nowelizacji.

Pobieram rentę rodzinną po zmarłym mężu. Za miesiąc kończę wiek emerytalny i zamierzam złożyć wniosek o emeryturę. Czy jeśli emerytura będzie korzystniejsza, stracę prawo do renty rodzinnej w przyszłości?
Jeśli emerytura będzie świadczeniem korzystniejszym, zawiesimy wypłatę renty rodzinnej. Zawieszenie wypłaty nie oznacza utraty prawa do renty rodzinnej.

Pobieram rentę rodzinną po zmarłym mężu, gdyż moja emerytura była mniej korzystna. Wraz z rentą rodzinną wypłacacie mi emeryturę za II filar, bo należałam do OFE. Niedługo kończę 65 lat. Czy muszę złożyć wniosek o przeliczenie wypracowanej emerytury czy ZUS sam dokona przeliczenia?
Nie musi pani składać wniosku o przeliczenie emerytury. ZUS ma obowiązek dokonać przeliczenia z urzędu. Jeśli emerytura po ukończeniu 65 lat będzie niekorzystna kwotowo w porównaniu z rentą rodzinną, będziemy nadal wypłacać rentę rodzinną. Niestety, po ukończeniu 65 lat wygasa prawo do okresowej emerytury kapitałowej za II filar ubezpieczeniowy.

Kończę za dwa miesiące 75 lat. Czy muszę złożyć wniosek o przyznanie dodatku pielęgnacyjnego czy dostanę go z automatu?
Nie musi pani składać wniosku. Przyznamy dodatek pielęgnacyjny z urzędu w miesiącu, w którym ukończy pani 75 lat.

Jakie dokumenty dołączyć do wniosku o przyznanie tzw. rekompensaty dla nauczycieli? Jestem z marca 1964 roku. Od 1 września 1983 roku pracuję jako nauczycielka na pełen etat w szkole podstawowej. Urlop macierzyński miałam od mar-ca do lipca 1987 roku, a rok urlopu dla poratowania zdrowia w 1991 roku. Jeżeli z dniem 1 września 2024 roku chciałabym przejść na emeryturę, a w tym roku przypada to w niedzielę, to kiedy złożyć wniosek do ZUS-u ? Czy mogę mieć wystawione świadectwo pracy z dniem 31 sierpnia 2024 roku (sobota) i dokumenty dostarczyć 2 września?
Ukończyła pani powszechny wiek emerytalny i zamierza pani rozwiązać stosunek pracy z dniem 31 sierpnia 2024 roku, więc wniosek o emeryturę może pani złożyć najdalej do końca września 2024 roku. Do wniosku o emeryturę (formularz EMP, kwestionariusz ERP-6) należy dołączyć dokument potwierdzający rozwiązanie umowy o pracę. W celu rozpatrzenia prawa do rekompensaty za szczególny charakter pracy konieczne jest dołączenie do wniosku dokumentu wystawionego przez pracodawcę potwierdzającego przebieg pani pracy nauczycielskiej przypadający do 31 grudnia 2008 roku. z wyszczególnieniem przerw w pracy np. okresów niezdolności do pracy, urlopu dla poratowania zdrowia, urlopu wychowawczego, okres pozostawania w stanie nieczynnym, urlopu szkoleniowego. ZUS ustali prawo do emerytury i podejmie jej wypłatę od 1 września 2024 roku. Dzień wolny przypadający na dzień prawa i wypłaty – nie ma tu znaczenia. Przy udokumentowaniu wykonywania przez panią co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej świadczonej w pełnym wymiarze czasu pracy przypadającej przed 1 stycznia 2009 roku, przyznamy także rekompensatę, co wpłynie na zwiększenie miesięcznej wysokości pani emerytury.