Okupacja Włocławka zaczęła się 14 września

Kolejka przed sklepem. 1 września 1939 roku miasto liczyło ok. 68 tys. mieszkańców, zaś w grudniu 1944 roku, na miesiąc przed zakończeniem okupacji niemieckiej, tylko 50 tys. osób.
(fot. archiwum)

Powiaty aleksandrowski, gostyniński, inowrocławski, lipnowski, płocki, płoński, sier pcki, sochaczewski i włocławski tworzyły jeden obszar. We Włocławku komendantem wojskowym miasta był gen. Muller. Dowódcom poszczególnych armii podlegali szefowie zarządów cywilnych, a ich kompetencje obejmowały sprawy administracji cywilnej. Włocławek był miastem garnizonowym i przez cały okres stacjonowały tu jednostki Wermachtu. Liczebność ich była zróżnicowana, ale w granicach kilku tysięcy żołnierzy - np. jesienią 1940 roku stacjonowało w mieście 6 tysięcy żołnierzy.

W 1939 r. Włocławek zajmował ok. 42 km kw. W 1943 roku władze okupacyjne włączyły w jego granice tereny gmin Łęgu, Śmiłowic i Wieńca. 1 września 1939 roku miasto liczyło ok. 68 tys. mieszkańców, zaś w grudniu 1944 roku, na miesiąc przed zakończeniem okupacji niemieckiej, tylko 50 tys. osób.

Spadek liczby ludności polskiej, całkowite usunięcie ludności żydowskiej, były wynikiem planowanej konsekwentnie realizowanej polityki germanizacji miasta, przede wszystkim przez eksterminację i wysiedlanie oraz osadnictwo ludności niemieckiej.

Przygotowania do obrony Włocławka rozpoczęły się jesienią 1944 r. W obliczu nadciągających wojsk radzieckich, Niemcy przystąpili do budowy fortyfikacji i umocnień ziemnych. Do pracy w wyjątkowo ciężkich warunkach zaangażowano mieszkańców Włocławka i okolicznych miejscowości.
Pierwszą ewakuację Niemcy ogłosili już 16 stycznia 1945 r., a drugą - dwa dni później. Wywożono lub niszczono akta urzędów, demontowano urządzenia, a ludność niemiecka uciekła na zachód. Choć Włocławek miał być broniony "do ostatniego żołnierza", to zdobyty został praktycznie bez walki. Ostatnie wojska niemieckie opuściły miasto wczesnym rankiem 20 stycznia, a krótko przed godz. 6 zniszczono most stalowy na Wiśle. Radzieckie czołgi wjechały do miasta od strony Brześcia Kuj. Wojsko Polskie przybyło dwa dni później.

Jednym z najbardziej dramatycznych epizodów pierwszych dni po wkroczeniu Rosjan był ostrzał z wieży kościoła ewangelickiego, gdzie ukryło się kilku Niemców. W jego wyniku zabito pięciu Rosjan przebywających na placu Wolności. Wkrótce potem wieża została ostrzelana, a załoga zabita.

8 lutego powołano Miejską Radę Narodową. Prezydentem i przewodniczącym MRN ponownie został Teofil Hajdo, przedwojenny wiceprezydent Włocławka. Jednak swój urząd piastował zaledwie kilka miesięcy.

Na podstawie: "Włocławek. Dzieje miasta", wydawnictwo WTN "Lega" 2001.