Pod Dużą Głową. Polskie prawo jest zbyt liberalne. Dobry Rom, zły Cygan [zdjęcia]

(fot. fot. Adam Willma)

- Pan, jako dziennikarz, powinien raczej mówić "Romach".

(fot. fot. Adam Willma)

- To się umówmy, że o porządnych będziemy mówili "Romowie", a o nieporządnych - "Cyganie".

(fot. fot. Adam Willma)

- Jestem z rodu Dużej Głowy, ale Baro Szero to mój kuzyn, Henryk Kozłowski, król Romów.

(fot. fot. Adam Willma)

- Z tym królowaniem to trochę mylne wyobrażenie, bo nie ma tu żadnej korony i tronu. Król jest raczej najwyższym sędzią, który ma prawo wydawać wyroki i rozstrzygać spory.

- To nie jest nic nadzwyczajnego, w ten sposób okazuje się szacunek starszyźnie. W moim przypadku to bardziej sympatia dla artysty, choć pochodzenie z kasty Bareforitka Roma ma oczywiście znaczenie.

- To wielkomiejscy Romowie warszawscy.

To bez znaczenia, tak się po prostu nazywał ród. W Warszawie za czasów moich pradziadów odbył się wielki zjazd królów cygańskich, tam zostało ustanowione prawo dla Romów polskich i wybrany król. Od strony ojca pochodzę z niemieckich Romów Sinti, mama za to pochodziła z polskich Romów - Brzezińskich.

- Chyba nie [uśmiech].

- W zasadzie nie muszę, bo król jest niewiele starszy ode mnie, ale robię to z szacunku dla całej rady starszych. Uważam, że powinienem dawać przykład. W końcu król stoi na straży prawa.

- Mówię o naszym, cygańskim prawie.

- Romskie oczywiście. Ale to nie znaczy, że ja sobie lekceważę polskie prawo. Nie lekceważę, chociaż uważam, że polskie prawo jest zbyt liberalne.

- Prawo romskie jest bardziej surowe.

- Z postanowień naszego kodeksu.

- Ten kodeks nigdzie nie jest spisany, jest przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie, ale wszyscy Romowie dokładnie go znają i muszą się do niego stosować. A to jest bardzo złożone i czasem to, co dla nas oczywiste wam wydałoby się śmieszne.

- Na przykład, jeśli moja żona upierze sobie kieckę w misce, to w tej samej misce nie wolno jej prać mojej koszuli, bo byłoby to przestępstwo.

- Z tego co wiem w Limanowej chodziło o rodzinę z Bergitka Roma - Cyganów górskich. To inna kasta.

- To jest duży problem - Bergitka Roma nie mają swojego króla i zwykle nie stosują reguł naszego prawa.

- Czekałaby ich kara.

- Najgorszą karą jest wykluczenie ze społeczności, najczęściej karą jest wykluczenie ze społeczności na pewien okres. To jest czas, w którym nikt z Romów nie poda takiemu człowiekowi ręki, nikt nie pozwoli przysiąść się do stołu, a nawet nie wpuści do domu. Nie dość, że nie wolno ci wejść do cygańskiego mieszkania, ale nie wolno ci nawet dotknąć klamki. Znaczysz mniej niż pies. To jest straszna kara. Są sprawy o których wolno mi mówić, ale są i takie, o których muszę milczeć.

- Na przykład jeśli Rom okradnie Roma. To jest wielkie przestępstwo. Nie może być takich rzeczy między braćmi.

- To już lepiej dostać w skórę.

- Też dostaną. Któregoś dnia pojawiają się ludzie, którzy te baty winnemu sprawią. Ale, proszę mi wierzyć, taka kara jest bez porównania łagodniejsza niż wyklęcie. Ślady po batach znikają szybko, ale wyłączenie ze społeczności to ból dla duszy. Nawet jeśli ta osoba odbędzie karę, przyjdzie do króla i po sądzie zostanie na powrót dopuszczona do społeczności, to wieść o tym, że zostałeś kiedyś wyklęty, ciągnąć się będzie przez pokolenia.
Nie ma większego przewinienia niż to przeciwko własnemu bratu Romowi. "Brat" to jest wielkie słowo, brata się nie okrada, nie sprzedaje brat jest świętością. Również ten Polak, który został uznany za naszego brata. Gdyby kierować się tylko prawem polskim to za to samo przestępstwo człowiek trafiłby na dwa lata do więzienia i po wszystkim. My nie mamy policji, nie mamy więzień, ale kara półrocznego wyklęcia jest bez porównania bardziej skuteczna.

- Wiedział pan ostatnio żebrzącą Cygankę?
- Widziałem, choć jest ich już coraz mniej w Polsce. Wrzuciłem jej nawet parę złotych, porozmawiałem, bo znam ich dialekt.

- Ale pan pewnie wie, że to są pracownicy wielkich przedsiębiorstw, które na żebraninie zyskują setki tysięcy euro.
- Proszę pana, o różnych rzeczach słyszałem, ale wiem jedno - takiego sposobu życia człowiek nie wybiera sobie dla przyjemności. To są ludzie, którzy pochodzą ze strasznej biedy i poniżenia. Czasem opowiadają mi o tym i to są bardzo smutne opowieści. W Polsce są to zwykle Romowie z grupy Kelderaszów.

- To, co robią w Polsce dzieje się za zgoda polskiego króla?
- Absolutnie nie. Maja w Rumunii swojego króla - Ciobę, któremu podlegają. Byłoby wręcz czymś bardzo nieładnym z naszej strony wtrącać się w ich sprawy. Kelderasze nawet jeśli znajda się na drugim końcu świata, będą podlegali swojemu królowi. Tak jak polscy Cyganie w Ameryce, w Szwecji czy w Anglii podlegają polskiemu królowi.

- I żeby rozwiązać spór muszą przyjechać do Polski?
- Oczywiście, bardzo wiele jest takich spraw. Żeby je rozwiązać muszą stanąć przed królem i radą starszych.

- W wielu miejscach w Europie narasta niechęć do Romów. I trudno się dziwić - pobudowałby Pan dom koło cygańskich slumsów na Slowacji czy w Czechach?
- Widok tych slamsów jest rzeczywiście przerażający. Ale on nie bierze się z niczego - nasz polski tabor zatrzymany został dopiero w 1964 roku, do tamtego czasu żyliśmy według swoich praw. Romowie ze szczepu Bergitka Roma znacznie dłużej prowadzili osiadły tryb życia podporządkowali się miejscowym prawom. Nie mają swojego króla i nie przestrzegają prawa romskiego. Większość nawet nie zna tego prawa. Wystarczy spojrzeć na ich stroje: krótkie spódnice, spodnie u kobiet, głębokie dekolty, u nas to jest nie do pomyślenia
Coraz częściej jednak Romowie z Czech i Słowacji przyjeżdżają do naszego króla, i zaczynają akceptować nasze prawo, co nas cieszy. Wracają do korzeni, ale to jest trudna droga.

- Rozmawiacie o tych sprawach w gronie starszyzny?
- I to często! Bo to są sprawy, przy których cierpi wizerunek wszystkich Romów.

- O wydarzeniach we Francji również?
- Również. Ja zawsze będę się sprzeciwiał uogólnieniom. Nie można stosować odpowiedzialności zbiorowej, tak, jak to się obecnie robi we Francji.

- Pan też miałby dość takiego sąsiedztwa.
- Bardzo proszę - niech Francja stosuje najsurowsze prawa wobec tych, którzy ukradli, oszukali, zgwałcili. Tak samo jak wobec Francuzów czy Polaków. Ale niech karani są winni, a wszyscy. Nie mam zamiaru pana przekonywać, że u nas nie ma patologii. Jest, podobnie jak i u was. Ale nie dzielmy złodziei według narodowości. Złodziej to złodziej. Warto jednak pamiętać, że Polacy również przeżyli nawałnicę ubogich Romów z Południa i jakoś to przetrzymali, chociaż byli biedniejsi od Francuzów. Ja sobie nie wyobrażam, żeby Polacy powiedzieli - "wynoście się z Polski".

- Może potrzebna byłaby wam reprezentacja polityczna w Unii Europejskiej.
- Przeszliśmy już przez etap rozmów na ten temat. To raczej niewykonalne ze względu na liczbę kast, z których każda ma swoje interesy.

- Pan mógłby liczyć a miejsce w Sejmie, ma pan dobre notowania.
- Rom nigdy nie był dobrym politykiem i nie powinien się w politykę mieszać. Mamy dobrych polityków, którzy zrobią to lepiej. Jeśli dobrze będzie Polakom, to nam, polskim Romom również.

- Zapomniałem, że pan jest z rodu Wielkiej Głowy.
- [uśmiech] Jestem przede wszystkim artystą.