Osada Ostrorogów
W1113 r.książę Bolesław Krzywousty wcielił tereny dzisiejszej Krajny do Wielkopolski. Zacieśniły się wówczas związki Krajny z Polską. Sępólno Krajeńskie magdeburskie prawa miejskie otrzymały w 1360 r. (por. F. Żmidziński, Rozwój Sępólna i jego okolic na tle dziejów Krajny [w:] Dzieje Sępólna i powiatu, pod red. W. Jastrzębskiego, Bydgoszcz 1974, s. 66; w licznych opracowaniach pojawia się natomiast data lokacji o rok wcześniejsza).
Miejscowy badacz przeszłości grodu, Leszek Skaza, uważa, iż prawa miejskie nadał Sępólnu sam król Kazimierz Wielki. Za panowania tego monarchy przywileje lokacyjne otrzymały inne miasta północnej Krajny: Kamień (1359) oraz Łobżenica (1366), zaś Więcbork wkrótce po śmierci ostatniego władcy z dynastii piastowskiej wymieniany był jako miasto.
W czasach lokacji gród nad Sępolną należał do zasłużonego dla Królestwa Polskiego rodu Ostrorogów herbu Nałęcz. Hektor Ostroróg był w 1360 r. fundatorem drewnianego kościoła św. Bartłomieja Apostoła. Wielkopolscy Ostrorogowie wznieśli również murowany zamek. Obiekt ten przetrwał do 1679 r., kiedy obszar wzgórza, na którym był posadzony, osunął się do jeziora (zob. Sępólno Krajeńskie na starej fotografii. Miasto, gmina, ludzie, Sępólno Krajeńskie 2002, s. 6).
Naturalna granica
Najstarsza zachowana nazwa osady pochodzi z 1350 r.: Sampelno. Wcześniej (już w XIII w.) odnotowano w źródłach nazwę rzeki, w dolinie której zaczął rozwijać się gród - fluvius Sampolna. Toponimy te (nazwy geograficzne) wywodzą się od prasłowiańskiego wyrazu sąpol, który oznaczał styk kilku pól, okolicę równinną. Pierwotna osada usytuowana była prawdopodobnie w nadrzecznej dolinie, później zaś miasto przeniosło się na wyżej położony obszar. Rzeka Sępolna stanowiła zatem naturalną granicę między sąsiadującymi ze sobą polami. Rosyjski rzeczownik "supolje" prof. Kazimierz Rymut, ceniony znawca onomastyki, odnosi właśnie do pogranicznych pól, dodając ponadto, że jego odpowiednikiem polskim byłby wyraz "sąpole". Brak jednakże potwierdzeń tej ciekawej leksykalnej koncepcji krakowskiego uczonego w słownikach.
Sąpole w nazewnictwie
W "Wykazie urzędowych nazw miejscowości w Polsce", t. III, Warszawa 1982, s. 205 możemy odnaleźć kilka toponimów związanych słowotwórczo z rekonstruowanym "sąpolem": Sępolno (np. usytuowana na równinie dzielnica Wrocławia bądź wieś koło Nowego Tomyśla), Sąpolno w gminie Przechlewo (obecny powiat człuchowski), Sąpolnica oraz Sąpole w okolicy Nowogardu. Pojawiają się również nazwy komponowane (złożone), np. Sępolno Wielkie koło Białego Boru (powiat szczecinecki) czy omawiane w tej publikacji Sępólno Krajeńskie.
Sampolno i Zempelburg
Na przestrzeni wieków krajeński gród różnie był nazywany. W źródłach polskich najczęściej pojawiała się nazwa Sampolno (zarejestrowano ją m. in. w 1360 r., gdy miejscowość uzyskała prawa miejskie). W dokumentach niemieckich gród nazywano m. in. Sempelbork, Sempelborg czy Sompolburg. Podczas rozbiorów (w granicach państwa pruskiego) miasto nosiło urzędową nazwę Zempelburg, choć mieszkańcy chętnie posługiwali się również nazwą komponowaną Seebad Zempelburg, pragnąc pozyskać zainteresowanie letników i turystów.
W następnym odcinku - Czersk
W dolinie Sępolny
Kazimierz Jaruszewski
Nad malowniczym Jeziorem Sępoleńskim, w dolinie Sępolny, w otoczeniu rozległych terenów łowieckich, położona jest jedna z pereł Krajny. Ośmiotysięczne współcześnie Sępólno Krajeńskie, stołeczny ośrodek powiatu, stanowi centrum usługowe rolniczego subregionu.
