Chełmno - wzgórze zabytków

A budowano - jak już wiemy - z rozmachem, przygotowując Chełmno do roli stolicy zakonu krzyżackiego. Warowne miasto wzniesiono na wzgórzu najbardziej do tej roli predysponowanym - otoczonym ze wszystkich stron stromymi stokami, dolinami rzek, parowami. Jako, że czasy nie były spokojne, po 1267 r. miasto otoczono dodatkowo murem i 30 basztami. Dziś obwód murów wynosi 2270 m.

Jak na szachownicy

Każdy, kto tu spaceruje dziwi się, że w średniowieczu wytyczano tak szerokie ulice. Wszystkie domy, nawet te znacznie nowsze, stojące do dziś, zbudowano na fundamentach budynków gotyckich lub po prostu otynkowano je. Zachował się zatem oryginalny układ szachownicowy ulic (przecinających się pod kątem prostym), który był wytyczony - jak mawiano- na surowym korzeniu, czyli na gołej ziemi. Nic nie ograniczało budowniczych - żadne stojące już budynki czy pozostałości wcześniejszych.
Na południowo-zachodniej ścianie ratusza zachowała się licząca ok. półtora wieku replika pręta chełmińskiego. Pręt ów (Culmer Ruthe) ma 4,35 m czyli 7,5 łokcia lub 15 stóp. Ulicy mają szerokość 2,5 pręta, co odpowiada 11 metrom. Taki układ przestrzenny stał się wzorcem dla ponad 220 miast, w tym wszystkich krzyżackich i wielu, które po II pokoju toruńskim przeszły w granice Korony.

W sercu miasta

Fara jest największym kościołem w mieście. Jej wieża widoczna jest z wielu kilometrów. Warto zwrócić uwagę na przypory podtrzymujące wysokie mury.

Najpierw zapukajmy do drzwi stojącego na rozległym placu ratusza. Widzimy jego renesansową formę z lat 1567-72, ale pod tynkiem kryją się relikty gotyckie z ok. 1298 r. Trzeba też wiedzieć, że pod koniec XVI w. dobudowano okazałą wieżę, wieńcząc ją w 1721 r. hełmem. I jeszcze jeden fakt z życia szacownej budowli - w XIX w. za attyką dobudowano drugie piętro.
Obecnie w ratuszu znajduje się Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Oglądać można m.in. okazałą salę sądową, która w dużej części zachowała XVIII-wieczny wystrój. Uwagę zwraca malowidło przedstawiające po lewej wielkiego mistrza Hermanna von Salza, stojącego po prawej namiestnik wielkiego mistrza Eberhard von Sayna i zajmującego centralne miejsce, opartego na mieczu legendarnego założyciela Chełmna - Culmusa, syna Wajdewuty.
Chełmno przez wieki cieszyło się szerokimi przywilejami wyrażonymi m.in. działalnością samorządu i zwolnieniem miasta z ceł. W latach 1300-1443 r. szybko rozwijający się ośrodek należał do Hanzy - związku handlowo-militarnego najbogatszych miast północnej Europy i Prus Wschodnich.
Rajcowie pod przewodnictwem burmistrza obradowali - gdzieżby indziej - właśnie w ratuszu.

Kościół farny

Największym obiektem w mieście jest kościół farny - archiprezbiterialny pw. Wniebowzięcia NMP. Zbudowano go z funduszy krzyżackich, a stał się wzorem dla wielu świątyń na Pomorzu, nawet dla katedry w Królewcu. Kościół, zapewne drewniany, wzmiankowany był już w pierwszym dokumencie lokacyjnym z 1233 r. Świątynię z cegły wzniesiono w latach 1280 - 1320. Dopiero w 1501 r. dokończono budowę potężnej wieży północnej, ale nigdy nie wzniesiono planowanej wieży południowej. Najstarszym (z ok. 1330-40 r.) wyposażeniem świątyni są umieszczone przy kolumnach kamienne rzeźby apostołów. Na ścianach prezbiterium i naw bocznych można zobaczyć zachowane fragmenty polichromii z ok. 1400 r. Przy jednej z kolumn podtrzymujących sklepienie kościoła znajdują się relikwie św. Walentego - to dlatego Chełmno nazywane jest miastem zakochanych.
Z farą związane było nie tylko życie duchowe - już w XIII w. działała przy niej szkoła miejska i biblioteka. W 1472 r. założono studium particulare.
To oczywiście nie jedyny gotycki kościół na chełmińskim wzgórzu - jest ich sześć.

Informacja
Chełmińska Informacja Turystyczna znajduje się w ratuszu, tel. 056/ 686- 21- 04, www.chelmno.pl