Miasto Nowe - stary gród nad Wisłą

Miasto jest małe, ale jakże urocze, wzniesione na wysokim brzegu wiślanym ( 80 m ponad poziom rzeki), stąd i obronne niezwykle. Ten atut wykorzystali już w średniowieczu słowiańscy władcy Pomorza, z których największa rola przypadła potężnemu Piotrowi Święcy.
Łokietek chciał osadzić w grodach pomorskich zaufanych ludzi, stąd i konflikt ze Święcami, który ostatecznie w 1308 r. rozstrzygnął zakon krzyżacki, zajmując zbrojnie wzgórze u ujścia Mątawy do Wisły. Ale też - co trzeba mu oddać - od razu przystąpił do budowy miasta z kamienia i cegieł, lokując je w 1350 r. na prawie chełmińskim.

Zamek

Ocalałe skrzydło zamku krzyżackiego od strony Starego Miasta

W połowie XIV w., na miejscu pomorskiego kasztelu nad wiślanym urwiskiem, wznieśli ceglany zamek. Warownia została mocno zniszczona podczas wojen szwedzkich, a już w czasach pruskich, w dużej części rozebrana. Ocalało skrzydło główne, zaś jego wnętrza przekształcono na zbiór ewangelicki. Dziś jest to Centrum Kultury "Zamek".

Mury miejskie

Dni Nowego

Z wieści najnowszych: 19- 21 maja odbędą się Dni Nowego - informuje i zaprasza Andrzej Gappa, dyrektor Centrum Kultury “Zamek".

Całe wzgórze otoczono murami o długości ok. 1000 metrów z szesnastoma wieżami i czterema bramami. Od zachodu, gdzie warunki naturalne nie zapewniały obrony, pogłębiono istniejącą wcześniej fosę. Ta zasilana była ze źródeł położonych na północ od miasta i jeszcze w końcu XIX w. jej północny odcinek pełnił funkcję zbiornika wody pitnej. Teraz jest sucha, a z linii murów ostało się 550 metrów i podstawy 12 wież. Kilka z nich pełni funkcje mieszkalne.

Kościoły

Na Rynku i przyległych ulicach zachował się średniowieczny układ urbanistyczny. W tle widoczna potężna bryła kościoła farnego.

Najwspanialszą budowlą Nowego jest kościół farny pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty. Wznoszono go od połowy XIV w. przez całe stulecie. Stanął na miejscu drewnianej świątyni - jednej z najstarszych na Pomorzu.
Z wielu kilometrów, także z Wisły, widoczna jest potężna wieża fary (40 m), ustawiona charakterystycznie z boku (być może nawiązanie do architektury pomezańskiej po drugiej stronie rzeki). Zasadnicza część budowli to tzw. halowy gotyk pomorski z prezbiterium i trzema nawami. W latach 1911-1914 świątynia została częściowo rozbudowana w stylu neogotyckim (m.in. sklepienia nawowe, posadzki). Podczas prac odsłonięto gotyckie polichromie ścienne. Zawieruchy dziejowe przetrwał wystrój barokowo-rokokowy.
Dominantą w krajobrazie miasta jest dawna świątynia franciszkanów, wznoszona od 1282 r. (data sprowadzenia zakonników). Jej wieża ma aż 50 m. Jako że zakony żebrzące sprowadzane były do miast, nie ma wątpliwości, że już wtedy Nowe mało taki charakter. Zachowała się krypta z ok. 1301-1307 r. wybudowana zapewne dla rodu Święców i średniowieczne prezbiterium. Jego gospodarzami byli później (1542) protestanci i (1604-1821) bernardyni. Po wielkim pożarze miasta w 1899 r. odbudowana w stylu neogotyckim. Wtedy też dodano wyniosłą wieżę. Dopiero pod koniec lat 70. świątynia przeszła na własność Kościoła katolickiego, przyjmując za patrona św. Maksymiliana Kolbe.
Przy dawnym trakcie gdańskim, na cmentarzu, stoi kaplica św. Jerzego z XV w. Zbudowano ją zgodnie ze wzorem świątyni jerozolimskiej na planie wydłużonego ośmiokąta.

Informacja

- Urząd Miasta i Gminy, pl. św. Rocha 5, tel. 052/ 333-72-10.
- Centrum Kultury “Zamek", pl. Zamkowy, tel. 052/ 333-72-40.
[email protected]