Pamiątki z pruskiej przeszłości Torunia

Takie i wiele innych inskrypcji można do dziś przeczytać na ceglanym murze przy wejściu do fortu XI Grosser Kurfurst, dziś im. Stefana Batorego.

To przesłanie z przeszłości. Cenne, niepowtarzalne, bo wyrażone osobliwie przez żołnierzy, którzy w czasach swej służby byli tylko bezimienną masą, czy jak kto woli - "mięsem armatnim". Od dawna nie ma ich wśród żywych, ale ich ślad zachował się. Podobnie, jak napisy wykonane podczas II wojny światowej przez jeńców alianckich więzionych w tym samym XI forcie.

Więcej zapewne znamion przeszłości można by w fortach znaleźć, gdyby nie wandale, którzy w opuszczonych przez wojsko obiektach palą stare opony samochodowe. Pod warstwą czarnej sadzy nikną ostatnie napisy, czarna jak noc otchłań zabiera wszystko… Trzeba też na walające się na podłodze cegły uważać, zapadliska, dziury. Elementy stalowe, żeliwne, blacha falista - wciąż kuszą złomiarzy bezlitośnie dewastujących militarne zabytki.

Forty lewobrzeżnego Torunia, położone na południowym skraju dzielnicy Podgórz, na dawnym poligonie wojskowym, dziś są w dużej części ogólnodostępne. Pozostałe bądź pozostają w rękach wojska (jak Fort Kniaziewicza), bądź są prywatne (jak wspomniany Stefana Batorego).

Fort XI Stefan Batory przy ul. Poznańskiej 152 należał do obiektów głównych, zatem takich, które jakiś czas mogły się samodzielnie bronić. Prusacy wznieśli go w latach 1877-1881 z cegieł i betonu jako obiekt artyleryjski. Otoczony głębokimi suchymi fosami i wyposażony przy podejściu do fos w kraty forteczne, był niezwykle trudny do zdobycia przez piechotę w bezpośrednim ataku.

- Gorzej, gdy na forcie koncentrował się ogień artyleryjski z rozproszonych w terenie baterii - wtedy jego los mógł być przesądzony - wyjaśnia przewodnik Jerzy Bitner, który prowadzi wycieczkę bydgoszczan i torunian po militarnych zabytkach. Jednak załoga Twierdzy Toruń nigdy nie doświadczyła takiego ataku.

Fort XI, tak jak czternaście pozostałych w pierścieniu twierdzy, zbudowany był z pieniędzy za reparacje po wojnie prusko-francuskiej w lat 1870-71 i rękami francuskich jeńców.

Po drugiej stronie ul. Poznańskiej znajduje się Skansen Forteczny - dawna (XIX w.) bateria doświadczalna o kalibrze 10 cm (w polskiej nomenklaturze wojskowej 100 mm). Potężna stalowa wieża stanowi zwieńczenie betonowego bunkra wkopanego głęboko w ziemię. Beton nie był zbrojony, toteż popękał, gdy armata strzelała. Niestety, lufa nie zachowała się do naszych czasów. Opodal baterii inne betonowe schrony znajdziemy, tyle że z II wojny: wartownicze typu "ołówek" i bojowe typu "Tobruk". Nieco dalej znajduje się bateria półpancerna, wyposażona w betonowe stanowiska artyleryjskie. Na dawnym poligonie i inne ciekawe pozostałości militarne znajdziemy na południowy wschód od "Tobruka".

Fort XII Józef Bem w pobliżu tzw. trasy poligonowej należał do obiektów pośrednich. Zbudowano go w latach 1889-1893, otoczono głęboką mokrą fosą i płotem fortecznym.