W Polsce psy szkoli się do wykrywania markerów zapachowych raka płuca i piersi. Za granicą podejmowano także próby wyszkolenia psów do wykrywania markerów zapachowych raka pęcherza, jajników i prostaty.
Podczas badań wykorzystywane są naturalne zdolności psa do węszenia i rozróżniania różnych zapachów w śladowych ilościach.
W literaturze medycznej na przełomie lat 2002 i 2003 zostało opisane następujące wydarzenie: pewna Brytyjka zauważyła, że jej pies stale lizał i wąchał znamię na jej nodze. Powiadomiła o tym lekarza. Po wykonaniu biopsji został przeprowadzony zabieg chirurgiczny. Po usunięciu chorej tkanki pies przestał interesować się tym miejscem.
Psy szkoli się w tzw. szeregu zapachowym. Na ogół w szeregu jest pięć pojemników. Ustawiane są one w pomieszczeniu w odległości 1,2 m od siebie. Pies jest nagradzany za prawidłowe wskazanie wzorcowej próbki zapachowej, czyli pochodzącej od osoby z już stwierdzoną choroba nowotworową.
Po kilku sekundach obwąchiwania pies siada lub kładzie się przy próbce, która "pachnie" rakiem.
Najprawdopodobniej psy reagują na zapach organicznych substancji lotnych, takich jak alkany i pochodne benzenu, które produkowane są przez nowotworową tkankę i uwalniane do krwi, a następnie do moczu, potu i wydychanego powietrza.
Dobre rezultaty szkolenia uzyskuje około 30 proc. psów ras znanych z dobrego węchu - labradorów, owczarków, sznaucerów i spanieli. Skuteczność wykrywania nowotworu złośliwego przez wyszkolone psy na podstawie zapachu wynosi od 70 do 90 proc.
Szkolenie psa trwa kilka miesięcy. Czas ten uzależniony jest od zdolności zwierzęcia i tresera.
Nie można jednak liczyć na to, że psy zastąpią diagnozę medyczną.
Badania nad wykorzystaniem psów do wykrywania nowotworów są prowadzone w kilku placówkach na świecie. Dwie z nich znajdują się w Wielkiej Brytanii, dwie w Stanach Zjednoczonych. Próby podejmowano również w Szwecji.
Największą przeszkodą w prowadzeniu badań jest "naiwna" inteligencja psów, przejawiająca się w próbach "oszukania" opiekuna, by zdobyć nagrodę niezależnie od poprawności wskazań.
