Polskie rolnictwo zmienia się i specjalizuje, ale użytkownicy gospodarstw starzeją się

Główny Urząd Statystyczny podzielił się kolejnymi danymi z Powszechnego Spisu Rolnego 2020. Specjaliści przyjrzeli się wstępnym wynikom dotyczącym pracujących i nakładów pracy w gospodarstwach rolnych w okresie 12 miesięcy. Okazuje się na przykład, że spadek nakładów pracy przy produkcji rolniczej w gospodarstwach rolnych (AWU – roczne jednostki pracy) w porównaniu do PSR 2010 wyniósł 25,4%.

Wyniki spisu przeprowadzonego w 2020 r. w porównaniu z wynikami PSR 2010 wskazują na zmniejszenie o ¼ liczby osób pracujących w ciągu roku w gospodarstwach rolnych przy produkcji rolniczej w przeliczeniu na pełnozatrudnionych.

W porównaniu z sytuacją 10 lat wcześniej, w roku gospodarczym 2019/2020 gospodarstwa indywidualne w mniejszej skali korzystały z pracy rodzinnej siły roboczej, natomiast więcej gospodarstw korzystało z pracy pracowników spoza rodziny, w tym z usług zewnętrznych.

Trzeba zaznaczyć, że być może z uwagi na COVID-19 i problemy z zatrudnianiem pracowników, zanotowano mniej gospodarstw zatrudniających pracowników dorywczych, natomiast znacząco (ponad dwukrotnie) zwiększyła się liczba i odsetek gospodarstw korzystających chociaż w minimalnym wymiarze z pomocy sąsiedzkiej.

Wraz ze zmianami w gospodarstwach rolnych, nastąpiły także przesunięcia w zaangażowaniu w produkcję rolną różnych grup pracowników. Wyniki PSR 2020 r. wskazują, że liczba gospodarstw indywidualnych, w których pracowali użytkownicy wyniosła 1292,3 tys., w 859,5 tys. gospodarstw pracowała rodzina użytkownika, 187,2 tys. gospodarstw indywidualnych zatrudniało pracowników najemnych, głównie dorywczych/sezonowych.

332,9 tys. indywidualnych gospodarstw rolnych korzystało z usług rolniczych, a 437,3 tys. – z pomocy sąsiedzkiej, należy jednak tu zaznaczyć, że w obu tych ostatnich przypadkach była to praca raczej okazjonalna (wykonywana sporadycznie).

Według wyników PSR 2020, w trakcie 12 miesięcy poprzedzających 1 czerwca 2020 r. w indywidualnych gospodarstwach rolnych pracowało w różnym wymiarze czasu 2625,0 tys. osób stanowiących rodzinną siłę roboczą, w tym prawie połowę (49%) stanowili użytkownicy – 1292,3 tys. Byli oni wspierani przez 78,6 tys. stałych pracowników najemnych oraz pozostałe grupy pracowników angażowanych do pracy w gospodarstwie rolnym dorywczo w miarę potrzeb.

Zmiany, które miały miejsce w gospodarstwach indywidualnych spowodowały, że w porównaniu z sytuacją sprzed 10 lat, udział nakładów pracy rodzinnej nieco zmalał (o 4 p.proc., z 96,3% do 92,3%), a zwiększyły się w to miejsce udziały każdej z pozostałych grup pracujących: pracowników najemnych stałych i dorywczych, pracowników kontraktowych i pomocy sąsiedzkiej, chociaż ich łączne udziały w nakładach pracy stanowiły według PSR 2020 mniej niż 8%.

GUS przypomina, że średni wiek pracującego użytkownika gospodarstwa rolnego już kilka lat temu przekroczył 50 lat, a wyniki PSR 2020 pokazały, że proces starzenia się tej grupy osób postępuje. W 2020 r. w stosunku do 2010 r. średni wiek użytkownika gospodarstwa rolnego zwiększył o prawie 3 lata.

• 2010 - 47,9 lat
• 2013 - 49,2 lat
• 2016 - 50,5 lat
• 2020 - 50,7 lat

Proces starzenia się użytkowników gospodarstw rolnych jest zauważalny w każdym z województw. W stosunku do 2010 roku średnia wieku użytkownika gospodarstwa rolnego wzrosła w największym stopniu w województwie dolnośląskim – o 3,6 lat, a najmniej w województwie świętokrzyskim – o 2,5 roku

Wiek użytkowników jest skorelowany z powierzchnią gospodarstwa rolnego. Im większe gospodarstwo pod względem areału, tym młodszy jest użytkownik.

Wśród wszystkich gospodarstw indywidualnych, gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych do 5 ha stanowią 52%. Nieco więcej niż 2/5 (ok. 46%) z nich jest użytkowana przez osoby w wieku 55 lat i więcej. W gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych 15 ha i więcej udział użytkowników w analogicznej grupie wieku maleje do 28%. Młodzi użytkownicy w wieku do 34 lat są stosunkowo niewielką grupą i częściej prowadzą gospodarstwa o powierzchni przekraczającej 10 ha użytków rolnych.

W ogólnej liczbie 1,3 mln pracujących użytkowników, 887,8 tys. to mężczyźni (68,7%). Odsetek kobiet użytkowników gospodarstw rolnych wzrósł jedynie o 0,4% w stosunku do 2010 roku. Z danych wynika, że kobiety są częściej użytkownikami gospodarstw o mniejszej powierzchni – do 10 ha.

W skali województw udział kobiet i mężczyzn wśród użytkowników gospodarstw jest zróżnicowany i waha się o około 15%. Najwyższy odsetek mężczyzn pełniących rolę użytkownika jest w województwie kujawsko-pomorskim, a kobiet użytkowników - w województwie podkarpackim.

Specjaliści GUS w analizach danych zebranych podczas PSR 2020 przyglądają się osobom pracującym i nakładom pracy w ciągu roku w gospodarstwach rolnych. Trzeba tu uwzględnić charakterystykę gospodarstw rolnych i prowadzonej w nich produkcji rolnej. W ciągu 10 lat od poprzedniego Powszechnego Spisu Rolnego zaobserwowano kilka ważnych zmian:

• Tendencja zmniejszania liczby gospodarstw rolnych, przy jednoczesnym zwiększaniu ich średniej powierzchni.
• Wzrósł udział gospodarstw największych obszarowo oraz najmniejszych (w tym prowadzących intensywną produkcję roślinną i zwierzęcą, np. szklarnie, fermy trzody chlewnej i drobiu).
• Postępuje proces specjalizacji gospodarstw prowadzących chów/hodowlę zwierząt oraz koncentracja pogłowia w gospodarstwach zajmujących się ich chowem.
• Proces mechanizacji gospodarstw rolnych jest kontynuowany i skierowany na racjonalne wykorzystanie sprzętu.
• Większość gospodarstw rolnych w Polsce według wyników PSR 2020 jest prowadzona przez osoby fizyczne.
• Nadal tylko 1/3 gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego uzyskuje główne dochody z prowadzonej działalności rolniczej, przy czym wraz ze wzrostem powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych zwiększa się odsetek gospodarstw domowych uzyskujących ponad 50% dochodów z działalności rolniczej.

Źródło danych GUS