Renta rodzinna - podstawowe informacje, które warto znać

Prawie 90 proc. rent rodzinnych z ZUS wypłacanych jest kobietom. Spośród nich co trzecia renta rodzinna trafia do rąk pani, która ma co najmniej 80 lat.

Renta rodzinna, najogólniej mówiąc, to świadczenie, które przysługuje najbliższym członkom rodziny po zmarłym pracowniku, emerycie, renciście.
Ma im zastąpić utracone źródło utrzymania. Jednak są sytuacje, gdy umrze pracownik, a dzieci nie dostaną po nim renty.

PRZYKŁAD 1
Pan Wojtek miał 35 lat i dwoje dzieci: 7-letniego synka i 3-letnią córkę. Żona po urodzeniu pierwszego dziecka przestała pracować. Wojtek pracował w różnych firmach, raz krócej, raz dłużej.
Zginął tragicznie, w wypadku. Gdy wdowa złożyła wniosek o rentę dla dzieci, ZUS odmówił przyznania. Dlaczego?

Zasady przyznawania renty rodzinnej z ZUS reguluje ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z 17 grudnia 1998 r (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 z późn. zm.).
Zgodnie z tymi przepisami renta rodzinna przysługuje członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci:

• miała ustalone prawo do emerytury (także emerytury pomostowej) albo spełniała warunki do jej uzyskania,
• pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne,
• pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Oceniając prawo do renty rodzinnej ZUS przyjmuje, że zmarła osoba była całkowicie niezdolna do pracy. Musi więc sprawdzić, czy zmarły dostałby rentę z powodu niezdolności do pracy.
Okazało się, że pan Wojtek z naszego przykładu renty by nie dostał. Co prawda miał 12 lat ubezpieczenia (okresów składkowych i nieskładkowych), ale przez ostatnie dwa lata pracował na czarno. Żeby mieć prawo do renty niezdolność do pracy musi powstać nie później niż 18 miesięcy od ustania ostatniego ubezpieczenia.

Z tego powodu dzieci pana Wojtka nie mają prawa do renty rodzinnej po tacie.

Renta rodzinna - kto ma do niej prawo?
By otrzymać rentę rodzinną trzeba spełnić określone warunki.

Do renty rodzinnej mają prawo:

1. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione.
Renta rodzinna po ojcu z zasady przysługuje dzieciom do ukończenia 16 lat, a jeśli się uczą - do ukończenia 25 lat. Gdy 25. urodziny wypadają w czasie ostatniego roku studiów, ZUS przedłuża wypłatę renty do zakończenia tego roku studiów.
Ale jest wyjątek - renta rodzinna po ojcu przysługuje dzieciom bez ograniczeń wiekowych, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy zanim ukończyły 16 lat lub 25 lat, jeśli kontynuowały naukę.

2. Wnuki - jeśli co najmniej rok przed śmiercią były przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności (nie dotyczy to dzieci wychowywanych w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka).

3. Rodzeństwo i inne dzieci (Chodzi o rodzeństwo osoby, po której nabywamy prawo do renty rodzinnej.
Jeżeli to rodzeństwo nie ma prawa do renty rodzinnej po zmarłych rodzicach, a spełnia warunki określone w prawie do renty rodzinnej, czyli kontynuuje naukę lub jest całkowicie niezdolne do pracy w okresie nauki w szkole.)

4. Rodzice zmarłego w określonych sytuacjach też mają prawo do renty rodzinnej. Mają takie prawo, jeśli:
* spełniają te same wymogi, jak dla wdowy/wdowca (w odniesieniu do wieku, wychowywania dzieci, niezdolności do pracy)
* zmarły ubezpieczony (emeryt czy rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania

5. Małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólnocie małżeńskiej.

Żeby dostać rentę rodzinną po mężu wdowa musi spełnić określone warunki:

• w chwili śmierci małżonka ma ukończone 50 lat lub jest niezdolna do pracy albo
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli się uczy - 18 lat, albo
• sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej albo
• ukończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.

Te same warunki obowiązują wdowca, gdyby chciał starać się o rentę po zmarłej żonie.

PRZYKŁAD 2
Pan Rafał miał 45 lat, gdy zmarł nagle. Pracował bez przerwy od 20 lat, pracodawca regularnie opłacał za niego składki emerytalno-rentowe. Rafał miał troje dzieci w wieku: 17, 15 i 8 lat. W tej sytuacji rentę po ojcu najstarsze dziecko dostanie, o ile będzie się uczyło, bezwarunkowo dostanie ją dwoje młodszych (15 i 8 lat) oraz ich matka. Dlatego, że wychowywałaby nie tylko jedno, ale dwoje dzieci, które nie miały 16 lat.

A co, jeśli wdowa /wdowiec nie spełnia żadnego z podanych wyżej warunków? Czy należy jej się renta rodzinna po mężu?
Wówczas owdowiała osoba, jeśli nie ma innego źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej:

• przez rok od śmierci współmałżonka;
• przez okres uczestniczenia w szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej - jednak nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka.

PRZYKŁAD 3
Pan Maciej zmarł w wieku 51 lat. Dzieci były już dorosłe, a jego żona miała wtedy 48 lat i nie pracowała. Czy żona pana Macieja ma prawo do renty rodzinnej po mężu?
Ma, ale rentę rodzinną będzie otrzymywała przez 1 rok od chwili śmierci męża lub przez okres uczestnictwa w kursach kwalifikujących ją do wykonywania zatrudnienia, jednak nie dłużej niż 2 lata.

PRZYKŁAD 4
Pani Halina ma 48 lat, od zawsze zajmowała się tylko domem, nigdy nie pracowała. Dwa tygodnie temu zmarł jej mąż, który miał rentę. 24-letni syn nigdzie się nie uczy.
Czy pani Halina ma prawo do renty rodzinnej?
Tak, ma prawo przez rok od śmierci współmałżonka albo przez okres, gdy będzie uczestniczyła w zorganizowanym szkoleniu, by uzyskać kwalifikacje do wykonywania pracy zarobkowej. W tym drugim przypadku jednak nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci męża.

PRZYKŁAD 5
Mąż Pani Aliny pracował, zmarł w marcu. Ona ma ukończone 50 lat. Czy ma prawo do renty rodzinnej po mężu?
Pani Alina ukończyła wiek uprawniający wdowę do renty rodzinnej i o ile mąż w chwili śmierci spełniał warunki wymagane do przyznania emerytury lub renty, prawo do renty będzie jej przysługiwało.

O rentę rodzinną po mężu może też ubiegać się kobieta, której zmarły mąż był już na emeryturze i ona sama też jest emerytką. Najczęściej renta rodzinna po mężu jest dla niej wyższa niż własne pobierane świadczenie.
Niestety, nie można łączyć pobierania emerytury i renty rodzinnej po mężu. Trzeba wybrać jedno ze świadczeń.

Wśród wszystkich wypłacanych przez ZUS rent rodzinnych wolno, ale systematycznie, rośnie liczba "wdowich rent", czyli tych pobieranych po mężu. W ubiegłym roku świadczenie to było wypłacane tylko 11,1 proc. mężczyzn (146,7 tys. osób) i 88,9 proc. kobiet (1 mln 170,8 tys.)

A jeśli wcześniej małżonkowie się rozwiedli, to czy po rozwiedzionym współmałżonku także przysługuje renta rodzinna?
To zależy.

Jeśli wdowa w chwili śmierci małżonka nie była z nim we wspólności małżeńskiej, to prawo do renty rodzinnej przysługuje jej jeśli - oprócz spełnienia warunków, które są wymienione wyżej - miała prawo do alimentów z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Prawo do renty ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi/separowanymi.

Ta możliwość dotyczy tylko wdowy, ale już nie wdowca.

Ile wynosi renta rodzinna? Mówiąc najkrócej, zależy to od dwóch spraw: od tego, jak wysokie świadczenie otrzymywałby zmarły oraz od liczby osób, którym jest wypłacana.

• Jeśli uprawniona jest 1 osoba - wysokość renty rodzinnej wynosi 85 proc. świadczenia zmarłego.
• Jeśli uprawnione są 2 osoby - 90 proc. świadczenia zmarłego.
• Jeśli uprawnione są 3 osoby lub więcej - 95 proc. świadczenia zmarłego.

O jakim świadczeniu mowa?

Jeśli zmarł emeryt lub rencista, wiadomo ile ZUS mu wypłacał.
Jeśli zmarły nie pobierał akurat żadnych świadczeń z ZUS, zakład bada jego uprawnienia do wszystkich świadczeń emerytalno-rentowych, do których mógłby mieć prawo w chwili śmierci. Wybiera najkorzystniejsze, czyli najwyższe, z nich i od tego oblicza rentę.

Zawsze przysługuje jedna renta rodzinna, której wysokość dzielona jest przez liczbę uprawnionych osób. Gdy, na przykład, uprawnione są trzy osoby, ZUS oblicza 95 proc. wysokości świadczenia zmarłego i tę kwotę dzieli między uprawnionych.

Renta rodzinna nie może być niższa od ogłaszanej urzędowo wysokości najniższej renty rodzinnej.

UWAGA!
Do obowiązującej kwoty najniższej renty rodzinnej podnoszona jest suma rent wypłacanych po zmarłym dla wszystkich uprawnionych. Jeśli np. uprawnione są 3 osoby i każda dostawać miałaby po 200 zł, bo tak wynika z obliczeń, to suma daje 600 zł. 600 zł to mniej niż wynosi aktualnie obowiązująca (od 1 marca 2018) najniższa renta rodzinna, czyli 1029,80. W takiej sytuacji należna renta jest podnoszona do minimalnej i tak kwota dzielona między uprawnionych.

Czy do renty rodzinnej można dorabiać?

Jak najbardziej. Trzeba jednak uważać na przychody. Obowiązują bowiem takie same zasady dorabiania, jak w przypadku rencistów z tytułu niezdolności do pracy lub emerytów, którzy nie osiągnęli ustawowego wieku emerytalnego.

Jeśli przychody z zatrudnienia czy działalności podlegającej obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym nie przekraczają 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału - renta nie zostanie zmniejszona.

Jeśli te przychody mieszczą się w przedziale między 70 a 130 proc. tego wynagrodzenia - renta zostanie pomniejszona. ZUS pomniejsza wtedy rentę o kwotę przekroczenia, ale nie więcej niż o 495,06 zł - w przypadku renty rodzinnej dla jednej osoby.
Przy przychodach powyżej 130 proc. wypłata renty zostanie zawieszona.

Graniczne kwoty przychodów ZUS publikuje co kwartał.

Renta rodzinna ZUS zawsze wypłacana jest na wniosek zainteresowanej osoby. Jeśli złoży ona podanie w miesiącu zgonu osoby, po której przysługuje renta lub w następnym miesiącu - świadczenie wypłacane jest od dnia śmieci osoby pod warunkiem, że wnioskujący spełnia warunki określone w przepisach.

Zasadniczo uprawnienia do renty rodzinnej z KRUS po zmarłym rolniku są zbieżne z uprawnieniami w ZUS, oczywiście w odniesieniu do rolników.

Różnice są natomiast w wysokości renty rodzinnej.
Jeśli do renty uprawniona jest jedna osoba, to renta wynosi 85 proc. emerytury podstawowej ze zwiększeniem o:

• 50 proc. nadwyżki (ponad kwotę emerytury podstawowej) emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i ich rodzin (dotyczy to świadczeń przyznanych przed 1 stycznia 1991 r.) jaka przysługiwałby zmarłemu w chwili śmierci, albo
• 50 proc. części składowej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała lub przysługiwałaby zmarłemu w chwili śmierci.
  Za każdą następną osobę uprawnioną do renty rodzinnej, wysokość świadczenia ustalonego w powyższy sposób zwiększa się o 5 proc. A gdy śmierć nastąpiła w wyniku wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej - o 10 proc.
  W sumie renta rodzinna rolnicza nie może być niższa od emerytury podstawowej ani wyższa od świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Rolnicza renta rodzinna dzielona jest między uprawnionych w niektórych przypadkach. Mianowicie wtedy, gdy:

• do takiej renty uprawnieni są małoletni, nad którymi opiekę sprawują różne osoby
• pełnoletni członek rodziny zażąda takiego podziału
• występują inne okoliczności, które uzasadniają podział renty rodzinnej.

Inne są też zasady łączenia renty rodzinnej KRUS z prowadzeniem gospodarstwa. Jeśli pełnoletnia osoba mająca prawo do renty rodzinnej, prowadzi działalność rolniczą, wypłata renty jest zawieszana.

Ten, kto ma prawo do renty rodzinnej z KRUS, a urodził się po 31 grudnia 1948 i nabędzie prawo do emerytury pracowniczej - traci prawo do renty rodzinnej. Ale może wybrać rentę rodzinną. Wtedy jednak, zanim złoży wniosek o emeryturę pracowniczą musi złożyć oświadczenie, że wybiera rentę rodzinną. Ta decyzja jest nieodwołalna, nie można się z niej wycofać.