Strzelno romańskimi kolumnami podparte. To zabytki światowej klasy

Strzelno szczyci się przeszłością ginącą w mrokach dziejów, którą przypominają zachowane przed świątyniami trzy głazy. Przy nich w czasach pogańskich kapłani i miejscowa ludność oddawali się tajemniczym praktykom. Podania mówią, że na głazach składano ofiary z ludzi i zwierząt. Zachowane zatem zostały na wieczną pamiątkę jako świadectwo religijności ludu. Ślady na jednym z głazów kojarzone są z odciskiem końskich kopyt i koła wozu, którym jechał św. Wojciech. Biskup mógł przemawiać w miejscu pogańskiego kultu do wiernych zanim ruszył w dalszą drogę do krainy Prusów, gdzie oddał ducha w służbie Bogu i świeckiego władcy – Bolesława Chrobrego.

Strzelno położone było na Bursztynowym Szlaku, co podnosiło jego rangę. Ale dopiero sprowadzenie w drugiej połowie XII wieku norbertanek sprawiło, że osada wpisała się na karty historii. Pierwszy dokument wymieniający tutejsze zakonnice - bulla papieska - pochodzi z 1193 roku.

Pierwsza wzmianka o tutejszej świątyni pod wezwaniem Krzyża Świętego (obecnie św. Prokopa) pochodzi ze sławnej kroniki Jana Długosza. Ten podaje rok 1133. Niektórzy historycy ją podważają, uważając że jeśli nawet jest prawdziwa, to mówi o pierwszym kościele drewnianym. Badania struktury kamienia obu kościołów skłaniają archeologów do ich datowania na lata 1160-70.

Wydaje się, że rotunda była kościołem parafialnym. Obecnie jest największą polską budowlą romańską na planie koła i stanowi najwyższą - zerową klasę dziedzictwa narodowego. Do nawy przylegają dwie apsydy i unikatowe na skalę europejską prostokątne prezbiterium. Elementy oryginalne z najdawniejszych czasów to kamienne ciosy i nieco wyżej, zastosowana na niewielką skalę romańska cegła. Grubość murów i niewielkie okna (strzelnice) potwierdzają, że kościoły romańskie pełniły poza funkcją religijną, także obronną.

Rotundę zbudowano najprawdopodobniej specjalnie po to, aby przechowywać relikwie Krzyża Świętego. Norbertanki posiadały te relikwie już w XII wieku, na co są dokumenty. Obecnie relikwie znajdują się w monstrancji nad tabernakulum w ołtarzu Krzyża Świętego kościoła Świętej Trójcy.

Ten właśnie kościół, noszący wezwanie Świętej Trójcy, w znacznym stopniu zatracił swój romański charakter. Fasada jest barokowa, a i wnętrze zostało mocno przebudowane.

Tu już na pewno fundatorem był Wszeborowic. Świątynię zbudowano częściowo z kamienia, częściowo z cegły. Jest to trójnawowa bazylika z nawą poprzeczną, posiadająca dwie apsydy i dwie prostokątne przybudówki przy prezbiterium. W dawnych czasach pomiędzy nawą poprzeczną a wspomnianymi przybudówkami znajdowały się dwie wieże o kolistych podstawach.

Kościół kilkakrotnie remontowano, prowadzono prace badawcze, wreszcie - kując nawarstwione tynki - przywracano romańskie relikty. Dlatego dziś możemy odbyć podróż w czasie i prześledzić wszystkie zmiany w architekturze świątyni.

Czas też na wspomniane na wstępie romańskie kolumny, które wspierają wnętrze kościoła Św. Trójcy.

Na świecie wymienia się jeszcze tylko dwa takie miejsca, gdzie znajdują się podobne figuralne kolumny – to katedry św. Marka w Wenecji i św. Jakuba w Santiago de Compostella. Kolumny w Strzelnie powstały ok. 1170-75 roku. Mistrz przyjechał najprawdopodobniej z Saksonii, ale zatrudniał też miejscowych pomocników.

Motywy widoczne na dwóch kolumnach mogą nawiązywać do poematów błogosławionej Hildegardy z Bingen (Niemcy), która żyła w latach 1098 - 1179. Mowa o korowodzie cnót i przywar (występków) na dwóch drzewach, pokazujących dobre i złe cechy człowieka.
Kolumny były przez wiele lat zamurowane i dopiero w 1946 roku odkryto je na nowo.

Niezwykle cenne są także tympanony fundacyjne. Dwa znajdują się w kościele Św. Trójcy - w portalach północnym i południowym. W latach 80. archeolodzy znaleźli tympanon Zwiastowania. Był zamurowany w ołtarzu znajdującym się we współczesnym Muzeum Ottona i Bolesława.

Inne informacje

Dojazd do Strzelna zapewniają drogi krajowe nr 15, 25 i 62.

Drogę na plac św. Wojciecha, gdzie wznoszą się kościoły, wskazują znaki na rynku. Przed wejściem na teren kościelny pielgrzymów wita patron placu, ale przede wszystkim Polski - zaklęty w spiżowej formie św. Wojciech.

Nocleg można znaleźć przed wjazdem do miasta w Busewie - to zajazd „Pod kogutkiem”.

Oferta gastronomiczna jest skromna, ale na uwagę zasługuje pizzeria „U wuja” przy placu Daszyńskiego 1.

Przy placu św. Wojciecha 2a znajduje się siedziba PTTK im. Antoniego Słowińskiego, tel. 52 318 92 36, e-mail: [email protected]