Trumna? Raczej deska lub całun - o cmentarzach w Średniowieczu

Co zdziwiłoby człowieka Średniowiecza na współczesnym cmentarzu?
Bez wątpienia nagrobki, które w tamtym okresie na ziemiach polskich były niemal niespotykane. Bo współczesny cmentarz pełen murowanych nagrobków to obraz znany dopiero od XIX wieku. W przypadku wsi - jeszcze później, bo dopiero w XX wieku wiejskie cmentarze powszechnie zaczynają przypominać te w miastach. Jak wiele innych zapożyczeń trafił do nas z Zachodu, między innymi za sprawą fascynacji kultura francuską. Człowiek Średniowiecza byłby też zdziwiony, że wszystkie groby są oznaczone. Ogromne wrażenie zrobiłby na nim również rozmiar miejskich cmentarzy - niewyobrażalny w Średniowieczu.

Jeśli byłbym przeciętnym piekarzem w średniowiecznym grodzie, jakiego pogrzebu mógłbym się spodziewać?
Jeśli byłby pan piekarzem, zapewne należałby pan do cechu i wówczas mógłby pan liczyć na to, że organizacją pogrzebu zajmie się cech. Na tyle godnie, na ile stać cech. Cech zorganizowałby stypę, zamówił mszę i pochował pana na cmentarzu przy kościele (z którym akurat związany jest cech piekarzy). W pochówku wziąłby udział ksiądz. Grób zostałby oznaczony drewnianym krzyżem, ale bez żadnej tabliczki.

A gdybym był jedynie parobkiem nie związanym z cechem?
Wówczas będzie skromniej. Niekoniecznie obecny na pogrzebie będzie ksiądz.

Chrześcijański pogrzeb bez księdza? W zatopiony w religijności Średniowieczu? Trudno to sobie wyobrazić?
Sprowadzenie księdza wiązało się z opłatą. Trzeba też pamiętać, że średniowieczne parafie były większe terytorialnie i niektórzy mieli do kościoła po kilkanaście kilometrów. Ale też nie zawsze samym rodzinom zależało na obecności księdza. Wracając do pogrzebu, zamiast trumny (uważanej za zbytek) może się pan spodziewać całunu albo zwykłej deski. Ciało zapewne nie zostałoby wystawione w kościele, bo to również wiązało się z kosztami. Wiele zależy od tego, o jakim okresie Średniowiecza mówimy, w końcu jest to okres trwający od VI do XV wieku. W okresie tuż po chrystianizacji osoba składana była do grobu w codziennym stroju lub nawet odświętnie. Później robi się skromniej, nieboszczyk chowany jest jedynie w koszuli. W końcu jednak wraca zwyczaj chowania zmarłego w zwykłym i odświętnym stroju lub jego imitacji - wykonanej z gorszych materiałów lub bez tylnej (niewidocznej w czasie pogrzebu) strony.

Jak to możliwe, że wszystkich zmarłych mieszczono na małych przykościelnych cmentarzykach?
Nie było wyjścia, dlatego cmentarzyska z tego okresu są wielowarstwowe. W jednym miejscu mamy często po 5-6 grobów. Gdy kopano grób, kości zgarniano na bok lub przenoszono je do specjalnych ossuariów. Cóż, każdemu zależało, aby spocząć na poświęconej ziemi. Bywało jednak i tak, że pojedyncze kości z rozkopanych grobów walały się na cmentarzu. Jeśli chodzi o dzieci, to wiele zależało od tego, czy zdążyły być ochrzczone. Jeśli tak, to niekiedy czekano z pochówkiem na najbliższy pogrzeb kogokolwiek dorosłego. Dziecko trafiało wówczas do jego grobu, aby ten niejako wprowadził je do życia po śmierci. Dziecko nieochrzczone mogło liczyć na miejsce pod płotem cmentarza, ewentualnie przy kapliczce.

Jak zareagowałby człowiek Średniowiecza na nasze kolumbaria? Kremacja była w akceptowana?
Jeszcze w X, a gdzieniegdzie również w XI wieku kremacja była dominującą formą pochówku. Rzeczywiście po chrzcie Polski upowszechnia się pochówek szkieletowy, zgodny z tradycją chrześcijańską. Ogień jednak nie zniknął zupełnie z obrzędowości pogrzebowej. Przez całe średniowiecze zdarzały się przypadki jego stosowania względem zmarłych podejrzewanych o to, że są upiorami, które mogą szkodzić żywym. Ostatnie przypadki palenia zwłok „wampira” odnotowano na ziemiach słowiańskich zresztą jeszcze w XIX wieku.