UMK. Astronomowie z Torunia nagrodzeni

Nagrodę "Bruno Rossi Prize"otrzymał międzynarodowy projekt badawczy astronomii gamma najwyższych energii High Energy Stereoscopic System (H.E.S.S.). Biorą w nim udział naukowcy z Niemiec, Francji, Polski, Wielkiej Brytanii, Czech, Irlandii, Armenii, RPA i Namibii. W gronie 13 polskich astronomów z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Fizyki Jądrowej PAN znaleźli się również naukowcy z UMK: prof. Bronisław Rudak (pracujący też w Centrum Astronomicznym PAN) oraz dr Krzysztof Katarzyński.

Nagroda została przyznana za "[...] wybitny wkład w dziedzinę astronomii gamma najwyższych energii, który dotyczył podstawowych zagadnień związanych z przyspieszaniem cząstek i pochodzeniem promieniowania kosmicznego, poprzez badanie pozostałości po wybuchach supernowych, mgławic pulsarowych i pobliskich aktywnych galaktyk."

Jak podaje Centrum Promocji i Informacji UMK, Obserwatorium High Energy Stereoscopic System (H.E.S.S.) znajduje się w Namibii, w południowo-zachodniej Afryce; składa się z czterech teleskopów o średnicy 13 m każdy i jest obecnie najbardziej czułym detektorem promieniowania gamma bardzo wysokich energii na świecie. Promieniowanie gamma docierające do Ziemi z kosmosu jest absorbowane w atmosferze, inicjując krótkotrwały "deszcz" cząstek - tzw. pęk atmosferyczny. Teleskopy obserwatorium H.E.S.S. rejestrują słabe, krótkie błyski niebieskawego światła (tzw. promieniowanie Czerenkowa) emitowane przez cząstki pęku przemieszczające się w atmosferze. Uzyskane obserwacje umożliwiają określenie energii i kierunku przyjścia fotonu gamma, który zainicjował deszcz cząstek. Technika ta pozwala na tworzenie obrazów obiektów astronomicznych w promieniach gamma.

Zespół teleskopów H.E.S.S. powstał dzięki wieloletniej współpracy międzynarodowego zespołu ponad 100 naukowców i inżynierów. Obserwatorium H.E.S.S. zostało oddane do użytku we wrześniu 2004 r., a jego otwarcia dokonał premier Namibii, Theo-Ben Guirab. Dane uzyskane w trakcie obserwacji zaowocowały już wieloma ważnymi odkryciami, w tym pierwszymi obrazami pozostałości po wybuchu supernowej w zakresie promieniowania gamma najwyższych energii. W uznaniu wagi odkryć astronomicznych zespół projektu badawczego H.E.S.S. otrzymał w roku 2006 Nagrodę Kartezjusza, przyznawaną przez Komisję Europejską.

Obserwatorium jest obecnie w trakcie rozbudowy do fazy H.E.S.S. II, w której do istniejących czterech teleskopów zostanie dodany piąty, 24 m teleskop. Rozbudowa ma na celu polepszenie czułości instrumentu oraz zwiększenie jego zakresu energetycznego. Dzięki tej operacji wzrosną znacząco możliwości badawcze obserwatorium.