Dzisiaj wspominamy tragiczną śmierć m.in.: przedwojennego prezydenta Inowrocławia – Apolinarego Jankowskiego, jego zastępcy – Władysława Juengsta, wójta gminy Inowrocław-Zachód – Mieczysława Ekerta oraz licznych nauczycieli, ziemian, zasłużonych społeczników, działaczy polskich organizacji politycznych, gospodarczych i kulturalnych.
Ze względu na skalę okazanego wtedy bestialstwa i okrucieństw, wydarzenie to przeszło do historii pod nazwą "krwawa noc" lub „makabryczna noc”. W nocy 22 na 23 października 1939 r. ówczesny niemiecki landrat Otto Christian Hirschfeld wspólnie z Hansem Ulrichem Jahnzem dokonali samosądu na przetrzymywanych w inowrocławskim więzieniu Polakach. To jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń z początków II wojny światowej w Inowrocławiu.
Pamiątkowa tablica
Uroczystości rocznicowe odbyły się w środę, 23 października, przy tablicy pamiątkowej znajdującej się na murze Zakładu Karnego.
- Dla upamiętnienia tego wydarzenia inowrocławianie w 1996 roku umieścili na murze jednostki pamiątkową tablicę. Oddajmy hołd ofiarom zbrodni, składając pod nią wiązankę kwiatów - mówiła ppłk Magdalena Zwierzchowska, dyrektor Zakładu Karnego w Inowrocławiu.
Do niedawna jeszcze na cmentarzu parafii Zwiastowania NMP w Inowrocławiu pośród ofiar wojny upamiętnionych na tablicach pamiętną datę 22 października 1939 r. można było zauważyć przy ponad stu nazwiskach. Podobnie zawyżona liczba zabitych znajduje się w spisie przechowywanym w inowrocławskim USC, jak również w materiałach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (IPN BU 2448/93, k. 83). Jak to możliwe? Wszystko zaczęło się od jednodniówki „Męczeńskim Szlakiem Kujaw”, która podaje aż 104 ofiary. Stało się tak dlatego, że we wszystkich wspomnianych źródłach znaleźli się również Polacy zamordowani w innych okolicznościach, nawet poza więzieniem.
Poniższa sporządzona przez historyka i regionalistę Edmunda Mikołajczaka lista zawiera nazwiska 49 osób, które z całą pewnością lub bardzo dużym stopniem prawdopodobieństwa mogą zostać zaliczone do ofiar „makabrycznej nocy”. To już niemało, bo bez mała 90% rzeczywiście wtedy zamordowanych. Najstarszy z nich miał 68 lat, najmłodszy był 16-latkiem.
Wykaz powstał w oparciu o następujące źródła: informacje zawarte w treści wyroku sądu niemieckiego z 23 lipca 1940 r., relacje bezpośrednich świadków (często, niestety, sprzeczne), wyniki ekshumacji dokonanej jesienią 1945 r. (pomimo upływu sześciu lat niektóre zwłoki, np. hr. Edwarda Ponińskiego, zostały rozpoznane przez bliskich) oraz akta USC sporządzone przeważnie na podstawie wyroków Sądu Grodzkiego.
To ostatnie źródło okazuje się stosunkowo najmniej wiarygodne, gdyż wspomniane wyroki zapadały często w oparciu o informacje rodziny, a te z kolei bywały nieprecyzyjne. Po prostu rodzina nie zawsze miała obiektywną wiedzę, czy śmierć krewnego nastąpiła akurat podczas „makabrycznej nocy” czy też w innym czasie, a data 22/23 października 1939 r. podawana była sądowi jako najbardziej prawdopodobna.
Lista zamordowanych
1. Stefan Anioła (ur. 1907), kierownik szkoły w Wielowsi koło Gniewkowa, do 1937 r. kierownik szkoły w Ośniszczewku;
2. Antoni Biegański (ur. 1901), kierownik szkoły w Rojewicach;
3. Marian Czapla, zawód nieznany, inwalida (bez nogi);
4. Jan Dykiert (ur. 1899), kierownik szkoły w Niszczewicach, powstaniec wielkopolski;
5. Mieczysław Eckert (ur. 1897), wójt gminy Inowrocław-Zachód, powstaniec wielkopolski, prezes Towarzystwa Śpiewu „Moniuszko”;
6. Edmund Frajer (ur. 1901), nauczyciel Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;
7. Zofia Frajer z d. Bielanow (ur. 1902), nauczycielka Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;
8. Hans Gierke (ur. 1895), ziemianin z Polanowic narodowości niemieckiej;
9. Mieczysław Głowacki (ur. 1923), syn rolnika z Jacewa;
10. Grobelski (imię nieznane), kupiec z Inowrocławia;
11. Franciszek Hanaś (Hanas) (ur. 1889), p.o. kierownika Szkoły Powszechnej w Gniewkowie, przed 1918 r. pracował w szkole polskiej w Brazylii;
12. Konrad Jan Hoffmann (ur. 1897), kierownik Szkoły Powszechnej w Szadłowicach, członek Związku Obrony Kresów Zachodnich;
13. Józef Hoppe (ur. 1885), inżynier rolnik, ziemianin z Czystego;
14. Apolinary Jankowski (ur. 1899), prezydent Inowrocławia, powstaniec wielkopolski;
15. Marceli Jasiński (ur. 1895), rolnik ze Stanomina;
16. Florian Jaskólski (ur. 1905), robotnik z Inowrocławia;
17. Władysław Juengst (ur. 1891), wiceprezydent Inowrocławia, powstaniec wielkopolski;
18. Jan Karasiński, telegrafista kolejowy z Inowrocławia;
19. Władysław Kaszak, zawód nieznany;
20. Stanisław Kiełbasiewicz (ur. 1887), radny miejski, działacz PPS, sekretarz Związku Zawodowego Robotników Rolnych i Leśnych w Inowrocławiu;
21. Władysław Kosiak, ziemianin z Zagajewiczek, powstaniec wielkopolski, prezes PSL „Piast” w Inowrocławiu, prezes Kółka Rolniczego w Zagajewiczkach;
22. Kosiak (imię nieznane), syn Władysława Kosiaka z Zagajewiczek;
23. Leon Koszczyński (ur. 1901), kierownik szkoły w Lisewie Kościelnym;
24. Tomasz Kotowski (ur. 1880), młynarz z Pierania;
25. Stanisław Kubicki (ur. 1889), zawód nieznany;
26. Konstanty Laubitz (ur. 1888), ziemianin z Popowic;
27. Stanisław Małecki (ur. 1879), murarz kolejowy z Jaksic;
28. Stanisław Marciniak (ur. 1891), urzędnik z Inowrocławia;
29. Walenty Michałowski (ur. 1890), woźny w Starostwie Powiatowym w Inowrocławiu;
30. Franciszek Mierzwicki (ur. 1905), nauczyciel Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;
31. Jan Nepomucen Mlicki (ur. 1902), inżynier rolnik, ziemianin z Komaszyc;
32. Jan Murawski (ur. 1871), robotnik z Inowrocławia;
33. Czesław Obiała (ur. 1893), rolnik z Dźwierzchna;
34. Stanisław Oliwkowski (ur. 1887), przedsiębiorca z Inowrocławia;
35. Władysław Ozdoba (ur. 1911), kierownik Szkoły Powszechnej w Hołownicy pow. Równe;
36. Edward Poniński (ur. 1887), inżynier rolnik, ziemianin z Kościelca, propagator oświaty rolniczej, mecenas sztuki;
37. Jakub Popek (ur. 1898), rolnik z Płonkówka;
38. Teofil Reszka (ur. 1884), aptekarz z Inowrocławia, prezes Związku Oficerów Rezerwy;
39. Jan Rzemieniewski (ur. 1913), kupiec z Inowrocławia;
40. Leon Skonieczny (ur. 1910), posterunkowy Policji Państwowej w Inowrocławiu;
41. Jan Skotarczak (ur. 1898), zawód nieznany;
42. Tadeusz Tomaszewski (ur. 1907), p.o. kierownika szkoły w Słońsku;
43. Bolesław Wawrzyniak (ur. 1921), rolnik z Jaksic;
44. Szczepan Wawrzyniak (ur. 1892), rolnik, prezes Kółka Rolniczego w Jaksicach;
45. Stanisław Wichliński (ur. 1912), inżynier rolnik, ziemianin z Tuczna;
46. Włodzimierz Wichliński (ur. 1871), ziemianin z Helenowa, prezes Kółka Rolniczego w Tucznie, powstaniec wielkopolski;
47. Paweł Zawiłowicz (ur. 1891), kierownik Szkoły Powszechnej w Gniewkowie;
48. Władysław Ziółkowski (ur. 1900), kupiec z Gniewkowa;
49. Marcjan Zywert (ur. 1905), leśniczy z Podlesia. Prawdopodobnie tamtej nocy zginęli w więzieniu również:
50. Stanisław Bochat (ur. 1883);
51. Władysław Dorszewski (ur. 1876), mistrz rzeźnicki z Jaksic, powstaniec wielkopolski;
52. Jan Kaźmierczak (ur. 1879);
53. Stefan Paluszak (ur. 1901), rolnik z Jaksic, powstaniec wielkopolski.
Kilka lat temu Instytut Filmowy Unisławskiego Towarzystwa Historycznego - w ramach serii "Historican - Tropiciele Prawdy" zrealizował film pt. "Makabryczna noc - Inowrocław 1939". To fabularyzowany dokument, w którym wystąpiło wielu mieszkańców Inowrocławia i okolic. Sceny do filmu kręcono m.in. na ulicach Inowrocławia, w ratuszu, sądzie oraz w zakładzie karnym. Film można obejrzeć m.in. w serwisie internetowym YouTube.
