W tych miejscach mieszkał Marian Rejewski. Oto prawdziwe (bydgoskie) adresy genialnego kryptologa

Zdawać by się mogło, że bydgoskie ślady "pana od Enigmy" są powszechnie znane, a co najważniejsze - prawdziwe. Tymczasem uwadze autorów tekstów poświęconych człowiekowi, któremu świat zawdzięcza skrócenie II wojny światowej o kilka lat (a tym samym uratowanie milionów ludzi) uszedł bardzo istotny fakt - zmiana numeracji nieruchomości.

Zacznijmy od ulicy Wileńskiej 6. To współczesna, XX-wieczna numeracja kamienicy, w której 16 sierpnia 1905 r. przyszedł na świat Marian Adam Rejewski. W pruskiej Bydgoszczy była to Boiestrasse, a nieruchomość, w której mieszkali Rejewscy miała numer 3. Kto nie wierzy, powinien zajrzeć do Księgi Adresowej Miasta Bydgoszczy na rok 1933 (dostępna na stronie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej, w spisie ulic podana jest podwójna numeracja - nowa i stara, w nawiasach). Zmiana numeracji - na parzystą i nieparzystą - została wprowadzona w całym mieście w 1931 r.! Warto tę datę zapamiętać.

Z Wileńską w zasadzie nie ma problemów (od 1985 r. na frontowej ścianie wisi tablica upamiętniająca Mariana Rejewskiego, jej autorem jest artysta rzeźbiarz Marek Guczalski). Biografowie i enigmolodzy nie wspominają jednak ani o rewolucji w numeracji ulic, ani o nowych nazwach ulic, które pojawiły się w 1920 r.

W czasie I wojny światowej rodzice Mariana - Matylda z Thomsów i Józef Rejewscy zdecydowali się na przeprowadzkę - wybrali ulicę Zduny, znajdującą się bliżej Królewskiego Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma, do którego ich najmłodszy syn zaczął uczęszczać w 1915 r. (skończył naukę w 1923 r. w Państwowym Gimnazjum Klasycznym na pl. Wolności).

Z niemieckiej książki adresowej na rok 1915 (Adressbuch nebst Allgemeinem Geschäfts-Anzeiger von Bromberg mit Vororten für das Jahr 1915) wynika, że Rejewscy mieszkali wtedy przy Boiestrasse. Dwa lata później (spis za rok 1917) byli zameldowani przy Topferstrasse 6a czyli na Zdunach. Gdy przyszedł rok 1931, okazała kamienica na Zdunach 6a otrzymała numer 13. Aż się prosi, aby po remoncie budynku (fasada piękna, niestety jest w opłakanym stanie) również tu znalazła się szklana tablica.

Z ul. Zduny niedaleko na ul. Dworcową 17, róg ul. Rybackiej. Ten adres pojawia się w reklamach "Składów cygar, papierosów i tytuni", zamieszczanych w "Dzienniku Bydgoskim" (ukazywał się cyklicznie od stycznia 1908 r. do 1939 r., sygnalny numer pojawił się w grudniu 1907 r.), także w niemieckich księgach adresowych. Sklep, do przedwczesnej śmierci w czerwcu 1921 r., prowadził Józef Rejewski, ojciec Mariana. W tym samym miejscu, wdowa po Józefie, początkowa prowadziła skład cygar, by połączyć go z kolekturą Loterii Państwowej. Trudno ustalić, od którego roku prowadziła już tylko kolekturę.

Marian, gdy był już na studiach (Uniwersytet Poznański od 1923 r.), podczas pobytu w domu starał się unowocześnić "loteryjny biznes mamy".

Adres ten, w biografii pogromcy Enigmy jest niezwykle ważny, tymczasem w dostępnej literaturze nie znajdziemy informacji, że od 1931 r. kamienica ma numer 39 (narożnik Dworcowej i Marcinkowskiego). Ci, którzy piszą, że skład tytoniowy Józefa Rejewskiego znajdował się "o rzut beretem od dworca PKP" nie mają pojęcia o topografii ul. Dworcowej, takoż zmianie numeracji.

Marian Rejewski, ze swoją przyszłą żoną Ireną Lewandowską, "znali się od dziecka". Wtedy Irka, córka Jadwigi z d. Borna i Stanisława (był dentystą) mieszkała w kamienicy przy ul. Dworcowej 95/2, w 7-pokojowym mieszkaniu na pierwszym piętrze (od 1931 r. Dworcowa 10).

Poślubiając Irenę 20 czerwca 1934 r. genialny kryptolog i matematyk, który miał za sobą niebywały sukces (pod koniec 1932 r. rozwiązał zagadkę Enigmy) nie mógł przypuszczać, że w mieszkaniu teściów, po powrocie w 1946 r. z wojennej tułaczki, spędzi aż 16 lat.

Prawie dekadę wcześniej, w domu rodziców, mając znakomitą opiekę i pomoc medyczną, Irena Rejewska urodziła syna Andrzeja (czerwiec 1936 r.), trzy lata później córkę Janinę (luty 1939 r.).

Od 2017 r. na frontonie odnowionej kamienicy przy Dworcowej 10 wisi jedna z trzech szklanych tablic, upamiętniająca pogromcę Enigmy (pozostałe są na budynku LO 1 na pl. Wolności - z uwagi na nieprawdziwą treść - chodzi o tablicę odsłoniętą w grudniu 2015 r. - dokonano wymiany, i na kamienicy przy Gdańskiej 10. Tu Marian z żoną Ireną przeprowadzili się w 1962 r., uciekając od sublokatorki z Dworcowej 10, która uprzykrzała życie mieszkańcom.

Gdańska 10 to w biografii Rejewskiego prawdziwy kamień milowy. W 1967 r., po przejściu na rentę, spisał swoje wspomnienia z pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, ujawniając jedną z dwóch największych tajemnic międzywojennego wywiadu.

W 1969 r. Marian Rejewski opuścił Bydgoszcz - (powracał w latach 70., bo pomagał starszym siostrom - Łucji i Zofii). Dzięki staraniom córki Janiny Sylwestrzak odzyskał kupione przed wojną mieszkanie w Warszawie, przy Gdańskiej 2 na Żoliborzu.

Ostatni rozdział biografii Rejewskiego jest fascynujący - w 1973 r., po ukazaniu się we Francji książki emerytowanego gen. Gustave Bertranda, który ujawnił rolę polskich kryptologów w złamaniu niemieckiej maszyny szyfrującej, warszawskie gazety zaczęły szukać "ludzi od Enigmy". Wtedy jej "pogromca" pisze do redakcji "Expressu Wieczornego": "(...) Bo to ja właśnie jestem tym, który jako pracownik Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego przed około 40 laty tę maszynę rozszyfrował".

Co do bydgoskich adresów - koniecznie pamiętać trzeba o miejscach pracy geniusza kryptologii, któremu oferowano podrzędne stanowiska w księgowości - w latach 1947-1950 w Kablu Polskim przy Fordońskiej 152 i w kilku spółdzielniach (m.in. na ul. Chodkiewicza).

Marian Rejewski zmarł na zawał serca 13 lutego 1980 r. w swoim warszawskim mieszkaniu. Miał 75 lat. Spoczął na wojskowych Powązkach.