W Żalnie zwiedzić można dobrze zachowane relikty dawnego dworu obronnego. Na Kujawach i Pomorzu to ewenement! [zdjęcia]

Żalno. Dojazd, kontakt

Żalno. Dojazd, kontakt

- Żalno leży w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie tucholskim, gmina Kęsowo, przy drodze wojewódzkiej nr 240.

- Dojechać można m.in. autobusami PKS-u i pociągiem (przystanek kolejowy oddalony jest od centrum wsi o 2 km.

- Agroturystyka w Żalnie, ul. Szkolna 3, tel. 52/ 334-16-12. Gospodarstwo działa cały rok. Nocleg kosztuje 25 zł.

- Do dworu dotrzemy zjeżdżając na skrzyżowaniu drogi nr 240 w kierunku południowym (ok. 500 m).

Jesteśmy na obrzeżach Kosznajderii, o której pisaliśmy w ubiegłym tygodniu i jeszcze tam wrócimy.

W dawnym dworze obronnym w Żalnie znajduje się teraz gospodarstwo agroturystyczne. Jak mówi jego właścicielka Renata Chrustowska, w oryginalnej formie zachowały się m.in. ściany i sklepienia kuchni na parterze. Dziś są to dwa pomieszczenia. W jednym przyrządza się i spożywa posiłki. W drugim jest stylowy kominek. W niezmienionym stanie pozostały także piwnice.

Masywne ściany
Łatwo można się zorientować, że dwór był budowlą obronną. Grubość ścian w najwęższym miejscu wynosi pół metra. Sklepienia pomieszczeń są półkoliste, co znacznie wzmacnia całą konstrukcję i zwiększa jeszcze grubość ścian. W najszerszych miejscach jest to kilka metrów.

W neolicie
Żalno wzbudziło zainteresowanie archeologów już przed wojną. Z pierwszych badań przeprowadzonych w roku 1935 pod kierownictwem prof. Józefa Kostrzewskiego z Poznania (ten sam, który przed wojną badał osadę w Biskupinie) wynika, że na terenie Żalna istniała osada kultury pucharków lejkowatych. To neolit, czyli młodsza epoka kamienia (3000-1800 lat p.n.e.). Nazwa miejscowości wywodzi się zapewne od słowa "żalnik", które w kulturze starosłowiańskiej oznaczało cmentarz. Mogły to być reminiscencje miejscowej ludności na temat starożytnego miejsca pochówków.

Na wodzie i lądzie
W średniowieczu (XII w.) na płyciźnie Jeziora Żalińskiego istniała osada nawodna (na palach). Później jej mieszkańcy przenieśli się na ląd, wznosząc w miejscu, gdzie dziś znajduje się dwór, częstokół dębowy (ogrodzenie z zaostrzonych drewnianych pali). Archeolodzy odkryli jego fragment.

Pierwsza pisana wzmianka o wsi pojawiła się w roku 1341 w dokumentach krzyżackich. Żalno było wtedy własnością rycerską podległą komturii tucholskiej. Siedzibą rodową mógł być wspomniany gród, rozbudowywany i wzmocniony, choć to tylko spekulacje.

Rycerz Mikołaj
Około roku 1466, zatem po II pokoju toruńskim, na mocy którego państwo krzyżackie musiało oddać Polsce Pomorze, do Żalna przybył Mikołaj z Dębnicy.

Uważa się go za protoplastę rodu Żalińskich. W tamtych czasach znakomite rody rycerskie wywodziły swe nazwiska właśnie od miejscowości, w których urządziły swe gniazda.

Mikołaj walczył wcześniej dzielnie pod Chojnicami (w roku 1454) w wyprawie króla Kazimierza Jagiellończyka przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Co prawda bitwa zakończyła się dotkliwą klęską wojsk polskich, ale ostatecznie cała wojna trzynastoletnia (1454-1466) rozstrzygnięta została na korzyść Polski. Mikołaj mógł zatem osiedlić się w Żalnie.

W XVI wieku Żalińscy rozszerzyli swe posiadłości na leżący po przeciwnej stronie doliny Brdy Bysławek. Tam, i oczywiście w Żalnie, zbudowali murowane dwory o charakterze obronnym. Niekiedy mówi się o nich - kasztele, czyli minizamki, pobudowane w formie samotnych baszt. Z czasów wojen napoleońskich zachowała się legenda o odpoczywającym pod dębem cesarzu Francuzów i o zatopionej na bagnach pułkowej kasie.

Raz Polacy, raz Prusacy
Podczas zaborów, zwłaszcza na przełomie XIX i XX stulecia, Prusacy prowadzili intensywną politykę kolonizacyjną. Majątek Żalińskich został rozparcelowany pomiędzy przybyłych na te tereny Niemców. W roku 1920, gdy ta część Pomorza wróciła do odrodzonej Polski, Niemcy musieli się wynosić - Żalińscy odzyskali swą własność. Dwór pozostał w ich rękach jeszcze przez kilkanaście lat.

Agroturystyka
- W roku 1957 majątek odkupiła od Żalińskich rodzina mojego męża, Mirosława - mówi Renata Chrustowska. - Pamiętam, że przed stary dwór, gdzie dziś znajduje się ogród, podjeżdżały bryczki. W roku 1968 do dworu dobudowano kryty spadzistym dachem dom.

Dziś państwo Chrustowscy prowadzą w obu budynkach gospodarstwo agroturystyczne. Z dawnych czasów zachowały się m.in. fotografie dworu i ostatniej właścicielki - pani Żalińskiej.

Od strony północnej, na łagodnie opadającym w kierunku jeziora wzgórku, rosną stare drzewa. To dawny park krajobrazowy. Najbardziej okazałą jego częścią jest aleja bukowa. Jeden z cisów jest pomnikiem przyrody.

Dwory obronne
Takie budowle, jak dwór w Żalnie to obecnie rzadkość w naszym kraju, a na Pomorzu i Kujawach szczególna. Najbardziej okazały dwór obronny znajduje się w Grocholinie pod Kcynią. Można go zwiedzać i przenocować (pisaliśmy o nim przed kilku laty).

Dwór w Żalnie, choć na zewnątrz w dużej mierze zatracił pierwotny charakter, jest niewątpliwie drugim tak cennym świadkiem historii. W Orlu pod Mroczą z dawnego dworu obronnego pozostały tylko ruiny przyziemia, podobnie jak w Sadłowie w pobliżu Rypina. Po kasztelu Żalińskich w Bysławku nie ma już śladu.