Wąbrzeźno: Skrzydło orła i pastorał

Wąbrzeźno położone jest malowniczo pomiędzy trzema akwenami. Na zdjęciu Jezioro Zamkowe.

Mimo to wdrapuję się na Górę Zamkową, by historii dotknąć własnymi rękami. Rację miał wąbrzeźnianin. Ale miejsce to ciekawe, malownicze.

Na strategiczne położone Wąbrzeźna pomiędzy trzema jeziorami zwrócili uwagę Krzyżacy, którzy w XIII stuleciu na sztucznie podwyższonym wzgórzu nad Jeziorem Zamkowym wznieśli drewniane umocnienia. Prawdopodobnie wcześniej (VIII-XII w.) istniał tam pruski gród.

W roku 1246, wymieniając po raz pierwszy w dokumentach pisanych osadę Wambrez, przekazali ją diecezji chełmińskiej (z siedzibą w Chełmży). Data nie jest przypadkowa - władze zakonne czekały aż ostatnie tchnienie wyda biskup misyjny Prus, Chrystian.

Frydek-Mistek?
W dokumencie sygnowanym przez biskupa Mikołaja Api w roku 1321 zamek i miasto nazywane były Friedeck. W roku 1893 dr Huttenheim na łamach niemieckojęzycznej gazety "Briesener Kreisblatt" pisał, iż w czasach krzyżackich, gdy do Wąbrzeźna napływała ludność niemiecka, duża jej część wywodziła się ze Śląska austriackiego, gdzie leży miejscowość Friedeck. Zapewne więc nadali miastu starą ojczystą nazwę. Autor miał na myśli zapewne miasteczko na Morawach, nazywane współcześnie Frydek-Mistek.

Pozostałości biskupiej warowni na wzgórzu nad Jeziorem Zamkowym

Budowę zamku ceglanego na kamiennych fundamentach rozpoczął jednak dopiero w roku 1303 biskup Herman von Prizn. Prace trwały 18 lat.

Warownia składała się z zamku właściwego zbudowanego na planie kwadratu o bokach 60 m i posadowionego na planie prostokąta o długości 120 m podzamcza. Nad zamkiem górowała ośmioboczna wieża. Dostępu do całego założenia obronnego od strony przedzamcza broniła szeroka fosa.

Aż wierzyć się nie chce, że z tak silnej fortecy zachowało się tak niewiele. To zaledwie wysokie na 2 metry fragmenty wspomnianej wieży i częściowo zasypana piwnica. Wokół zaś leżące w bezładzie niewielkie fragmenty murów.

Nie ma precyzyjnych danych czy Wąbrzeźno zostało zajęte przez wojska polskie podczas wojen z Krzyżakami w latach 1409-14. Pewne jest natomiast, że zamek padł w roku 1454, na początku wojny trzynastoletniej. Dziesięć lat później został zdobyty i spalony przez zaciężne oddziały wojsk czeskich Bernarda Szumborskiego, walczące po stronie krzyżackiej.

Wąbrzeskie osady
W Wąbrzeźnie zachowały się relikty grodu wczesnośredniowiecznego (ok. XI w.) pomiędzy jeziorami Frydek a Zamkowym. W grodzisku znaleziono monety, grudy srebra i ozdoby. W czasach, gdy gród zamieszkiwała ludność pochodząca z Kujaw i Mazowsza, utrwaliła się nazwa Wambrez, która oznacza osadę wśród brzóz. Upadek polskiego Wąbrzeźna spowodował najazd Prusów ok. 1220 roku. W torfie nad jeziorem Sitno odkryto pozostałości osady wzniesionej na palach.
Po drugim pokoju toruńskim (1466) Wąbrzeźno weszło w skład Prus Królewskich. Warownia została odbudowana i pozostała w rękach biskupów chełmińskich, którzy wszakże podzielili się władzą administracyjną i sądowniczą z radą miejska i burmistrzem.

W roku 1534 biskup Jan Dantyszek wystawiał miastu nowy przywilej lokacyjny, nadając mu też jako herb skrzydło czarnego orła i pastorał. Przywilej zaaprobował król Zygmunt Stary. Wąbrzeźno przeżyło lata świetności za rządów biskupa Macieja Konopackiego, który przebudował zamek w stylu barokowym (1611-13).
Nadeszły jednak wojny szwedzkie, podczas których forteca i miasto zostały zniszczone. Dramat pogłębiły zarazy i pożary. Rezydencja biskupia została więc przeniesiona do pobliskiego Sitna. Lustracja dóbr biskupstwa chełmińskiego w roku 1676 opisywała już zamek jako budowlę zdewastowana i opuszczoną. Pod koniec XVIII wieku władze pruskie pozwoliły na jej rozbiórkę. Cegła posłużyć miała do odbudowy strawionego przez pożar miasta.

Zachowanym w dobrym stanie świadkiem średniowiecza jest kościół parafialny pw. św. apostoła Szymona i Judy, znajdujący się przy głównym trakcie Wąbrzeźna - ulicy Chełmińskiej.

Wzniesiony został w latach 1323-1349 za rządów biskupa Ottona, odbudowany po zniszczeniach wojennych na początku XVIII wieku i przebudowany w roku 1902.
Wnętrze zdobi jedyny zabytek ocalony z zamku biskupiego - gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Wierni otaczają kultem XV-wieczny obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, zwany też obrazem Matki Boskiej Brzemiennej.

- W rynku (pl. Jana Pawła II) wznosi się poewangelicki kościół Matki Boskiej Królowej Polski z roku 1836.
- Wąbrzeskie kamienice reprezentują przełom XIX i XX stulecia. Warto więc i na nie rzucić okiem.

Świadkiem średniowiecza (pierwsza połowa XIV wieku) jest wąbrzeski kościół parafialny pw. św. apostoła Szymona i Judy

Turystycznym atutem współczesnego 14-tysięcznego Wąbrzeźna są jego trzy jeziora: Zamkowe, Frydek i Sitno.

Latem w pobliżu ul. Podzamcze (amfiteatr) koncentruje się życie kulturalne i sportowe miasta. Nad Jeziorem Zamkowym jest plaża, wypożyczalnia sprzętu wodnego, można rozbić namioty. Ale Wąbrzeźno może pochwalić się także nowoczesną krytą pływalnią.

Informacje
- Informacja turystyczna: Wydział Promocji i Rozwoju Miasta Urzędu Miejskiego (pokój nr 6), ul. Wolności 18, e-mail:[email protected]

- Internetowy informator miejski: www.wabrzezno.com/portal.php . Znajdziecie tu wskazówki, gdzie dobrze zjeść, przenocować, wypocząć.

- Zamkowe Wzgórze znajduje się na półwyspie wcinającym się w Jezioro Zamkowe, de facto dzieląc je na dwa akweny: większy północny i mniejszy południowy. Dojście od centrum miasta ulicą Podzamcze, od zachodu - ulicą Chełmińską i Jeziorną, dalej chodnikiem do mostku na przesmyku pomiędzy jeziorami.

Do Wąbrzeźna można dojechać pociągiem z Torunia lub PKS-em z Kowalewa, Torunia albo Grudziądza. Stacja PKP znajduje się jednak 3 km od centrum miasta.
Za tydzień zapraszam do Chojnic