Wyzwolenie pełne znaków zapytania

Przygotowania do obrony Włocławka rozpoczęły się jesienią 1944 r. W obliczu nadciągających wojsk radzieckich, Niemcy przystąpili do budowy fortyfikacji i umocnień ziemnych. Do pracy w wyjątkowo ciężkich warunkach zaangażowano mieszkańców Włocławka i okolicznych miejscowości. Przy niskich temperaturach kopali okopy i rowy przeciwczołgowe.

Ofensywa styczniowa, rozpoczęta 12 stycznia 1945 r., zmusiła Niemców do pośpiesznej ucieczki. Ewakuację pierwszego stopnia ogłoszono 16 stycznia, a drugiego - dwa dni później. Wywożono (lub niszczono) akta urzędów, demontowano urządzenia, a ludność niemiecka uciekła na zachód. Choć Włocławek miał być broniony "do ostatniego żołnierza", a według niepotwierdzonych źródeł został ogłoszony twierdzą, to zdobyty został praktycznie bez walki.

Ostatnie wojska niemieckie opuściły miasto wczesnym rankiem 20 stycznia, a krótko przed godz. 6.00 zniszczono most stalowy na Wiśle. Radzieckie czołgi wjechały do miasta od strony Brześcia Kuj. (Wojsko Polskie przybyło dwa dni później). Świadkowie wydarzeń twierdzą, że czerwonoarmiści zachowywali się spokojnie. Jedyne co dało się zauważyć, to pijaństwo.

Jednym z najbardziej dramatycznych epizodów pierwszych dni po wkroczeniu Rosjan był ostrzał z wieży kościoła ewangelickiego, gdzie ukryło się kilku Niemców. W jego wyniku zabito 5 Rosjan przebywających na placu Wolności. Wkrótce potem wieża została ostrzelana, a załoga zabita. Jeszcze przez kilka dni poszukiwano w mieście żołnierzy niemieckich. Większość z nich na miejscu rozstrzelano.

Niszczono też ślady "niemczyzny". 29 stycznia, podczas pogrzebu poległych pod Włocławkiem żołnierzy, zebrany tłum zniszczył nagrobki niemieckie z okresu I wojny światowej, a jeńcy obalili posąg niemieckiego rycerza.

20 stycznia w mieście powstały dwa ośrodki władzy: Komitet Obywatelski wywodzący się ze środowisk przemysłowych, kupieckich i naukowych oraz komunistyczna Rada Robotnicza. Ostatecznie 8 lutego powołano Miejską Radę Narodową. Prezydentem i przewodniczącym MRN ponownie został Teofil Hajdo, przedwojenny wiceprezydent Włocławka. Jednak swój urząd piastował zaledwie kilka miesięcy.

W ten sposób zakończyło się kształtowanie nowych władz miasta. W lutym 1945 roku utworzono we Włocławku Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, który wraz z aktywistami PPR i PPS rozpoczął wprowadzanie w życie nowego ładu społecznego-politycznego. Systemu, którego kres nastąpił w 1989 roku.