Ziemia mogileńska. W 1945 roku mieszkańcy ziemi mogileńskiej ucieszyli się na widok Rosjan

Niemcy zaskoczeni szybkim przełamaniem frontu przez wojska pierwszego Frontu Białoruskiego, przystąpili do ewakuacji. Od 18 stycznia 1945 r. trwało opuszczanie Mogilna i powiatu przez ludność niemiecką, urzędników, policję i wojsko.

Wycofując się okupanci dokonali wielu zniszczeń. 20 stycznia spalono katedrę trzemeszeńską i budynek liceum, zamienione na magazyny wojskowe. Spłonęły kościoły w Gębicach, Kwieciszewie i Strzelnie, gdzie w kościele św. Prokopa spaliły się archiwalia poznańskie.

Ucieczka Niemców i odgłosy salw artyleryjskich były sygnałem dla mieszkańców Mogilna i okolicy o nadchodzącym wyzwoleniu.

21 stycznia mogilnianie rozbili stojący przy Placu Wolności, na początku alei, pomnik ze swastyką.

Wczesnym rankiem 22 stycznia 1945 r. wjechało od strony Kwieciszewa 30 czołgów radzieckich.

"Opustoszałe do tej pory ulice zapełniły się tłumami mieszkańców. W spontaniczny sposób wyrażali swoją radość z wyzwolenia spod niemieckiej okupacji" pisze Tadeusz Janicki w "Studiach z Dziejów Ziemi Mogileńskiej".
Na peryferiach miasta trwały jeszcze walki. W pobliżu mostu kolejowego od ulicy Padniewskiej ostrzeliwał czerwonoarmistów, miejscowy kominiarz, Niemiec, Blum wraz z synem. Na polach, za boiskiem trwała potyczka z uciekającymi żołnierzami niemieckimi.

- Jeszcze przed południem tuż przy skrzyżowaniu z ulicą Niezłomnych, leżała wywrócona bryczka z zabitymi końmi i zwłokami dwóch niemieckich żołnierzy - wspomina Franciszek Herwart.

Po trzech dniach nadszedł drugi rzut, piechota.

- Ulicami miasta przez 3-4 dni bez przerwy maszerowała taka liczba wojska, jakiej nikt tu jeszcze nie widział. Wygłodzeni żołnierze rozbijali sklepy, magazyny w poszukiwaniu żywności i alkoholu. Uczestniczyli w tym również mieszkańcy. Z bańkami na mleko, butelkami szli do gorzelni po spirytus, szabrowali magazyn mleczarni - wspomina Władysław Roczek. "Żołnierze radzieccy wchodzili do mieszkań i zabierali przemocą różne przedmioty, ściągali z rąk osób w miejscach publicznych zegarki i biżuterię. Okradali Polaków z posiadanych przez nich rowerów. Część czerwonoarmistów gwałciła niemieckie kobiety"- pisze w książce "Dzieje Mogilna", Czesław Łuczak.

Po wyparciu Niemców władzę w powiecie objął major Karliński Przy pomocy NKWD i polskiej bezpieki tworzono nowy system polityczny. Społeczeństwo mimo licznych spięć miało szacunek dla żołnierzy radzieckich, którzy oddali swe życie w walkach o wyzwolenie ziemi mogileńskiej.

Wyrazem tego był pogrzeb trzech czerwonoarmistów, przy wielkim udziale mieszkańców miasta. Przemawiał Starosta Edward Gabiś i przedstawiciel Armii Czerwonej.

Oddano salut honorowy, a orkiestra pod kierunkiem Mariana Zakana odegrała hymny, polski i radziecki.