Rozmowę o profilaktyce nowotworowej warto zacząć od określenia, na który z nowotworów najczęściej chorujemy,
W skali naszego województwa rocznie wykrywa się ponad tysiąc trzysta zachorowań na raka piersi. W skali kraju liczba ta zbliża się do dwudziestu tysięcy rocznie. W Polsce, podobnie jak w szeregu innych państw, jest to najczęściej występujący nowotwór wśród pań. U mężczyzn tym najliczniej diagnozowanym w naszym kraju jest rak prostaty, który kilka lat temu wyprzedził raka płuc. Niestety liczba zachorowań na te nowotwory rośnie. I to na całym świecie. Dlatego profilaktyka i wczesna diagnostyka są niezwykle ważne.
Choć większość z pań powinna być już zapoznana z tą wiedzą, to przypomnijmy w tym kontekście ponownie, jakie są czynniki ryzyka w przypadku raka piersi i raka szyjki macicy?
Tych czynników ryzyka jest co najmniej kilka. Dzielimy je na wewnętrzne, czyli te niezależne od stylu życia i działania pacjentki oraz zewnętrzne, czyli te, które możemy modyfikować w umiejętny sposób. W pierwszej grupie, tej na którą kobieta nie ma wpływu są np. uwarunkowania genetyczne, to kiedy zaczęła i zakończyła krwawienia miesięczne. Możemy za to mieć wpływ na niektóre zewnątrzpochodne czynnik ryzyka. Tutaj należy wymienić m.in. przewlekle, przez wiele lat, zażywanie antykoncepcji farmakologicznej czy leków hormonalnych, nadwagę, spożywanie alkoholu, Naturalnym sposobem redukowania ryzyka wystąpienia raka piersi jest też karmienie piersią. Dzisiaj już wiemy, że długotrwałe karmienie piersią - przynajmniej 18 miesięcy - jest naturalnym czynnikiem ochronnym. Czynnikiem ryzyka jest również brak aktywności fizycznej. Te wszystkie działania i zachowania w naszym codziennym życiu, które możemy zmienić, stanowią jednocześnie podstawy profilaktyki nowotworowej. Jest to tak zwana profilaktyka pierwotna.
W przypadku raka szyjki macicy czynniki ryzyka są nieco odmienne. Podstawowym jest kontakt z wirusem brodawczaka ludzkiego HPV. Większość z nas, w trakcie swojego życia, będzie miała z nim styczność. Jednak u niektórych osób infekcja ta może skutkować pojawieniem się zmian nowotworowych. Wśród czynników ryzyka raka szyjki macicy są m.in. wczesny wiek inicjacji seksualnej, duża liczba partnerów seksualnych, palenie papierosów, przewlekła - wieloletnia antykoncepcja farmakologiczna. Co raz częściej mówi się też, że czynnikiem ryzyka mogą być niedobory niektórych witamin, zwłaszcza witaminy C zawartej w diecie.
Poza tą wiedzą , niezwykle ważna jest także profilaktyka wtórna, czyli badania przesiewowe. A w tym zakresie, wciąż istnieje duży potencjał do poprawy aktywności kobiet, prawda?
Ciągle dalecy jesteśmy od pożądanych poziomów uczestnictwa w programach badań profilaktycznych.
A przecież mają one służyć wczesnemu rozpoznaniu choroby bądź stanów, które do powstania nowotworu mogą prowadzić.
Do kobiet mamy skierowane dwa podstawowe programy badań. W ramach profilaktyki raka piersi badanie mammograficzne, zalecane do wykonywania co 24 miesiące przez panie w przedziale wiekowym 45-74 lata. A także badanie cytologiczne, w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy, skierowanego do pań w wieku 25 - 64 lata i wykonywane co 36 miesięcy. Warto też wspomnieć, że zarówno do panów jak i do pań adresowany jest program badań profilaktycznych w zakresie raka jelita grubego, czyli badania kolonoskopowe. Z niego mogą korzystać raz na dziesięć lat osoby w wieki od 50 do 65 lat lub od 40 do 49 lat, jeśli ktoś z bliskich krewnych chorował na ten nowotwór.
Uspokajam - w przypadku badań profilaktycznych raka piersi, statystycznie, na tysiąc przebadanych pań tylko około pięćdziesiąt zostaje zaproszonych na pogłębioną diagnostykę, a spośród nich tylko u około pięciu zmiany okazują się nowotworowe. Z reguły na tak wczesnym etapie, że rokowania mogą być pomyślne. W przypadku badań cytologicznych na tysiąc przebadanych pań tylko u około 2-3 wykryte zostaną zmiany, najczęściej jeszcze przednowotworowe.
Regularne badania są niezbędne do wczesnego wykrycia choroby, a to dzisiaj pozwala na niezwykle skuteczne ale też oszczędzające pacjentkę leczenie, zgadza się?
Wczesne wykrycie jest sprawą kluczową. Dzięki temu, że kraje zachodnie rozpoczęły badania skriningowe dwadzieścia, dwadzieścia pięć lat wcześniej niż my, dzisiaj wyniki leczenia mają wciąż lepsze niż my.
Dzięki badaniom profilaktycznym zupełnie zmieniła się strategia leczenia raka piersi. Dwadzieścia lat temu pacjentka po wykryciu raka piersi w większości przypadków poddawana była amputacji piersi. Obecnie jest najczęściej leczona oszczędzająco, zarówno w kontekście piersi jak i węzłów chłonnych. Cały świat podkreśla, że wczesne wykrycie raka piersi jest niemal gwarantem zapewnienia kobiecie długich lat życia. Dzięki wczesnej diagnostyce obecnie 60-65 procent pacjentek z nowotworem piersi jest leczona oszczędzająco. To znaczy, że nie musimy im amputować piersi, w części przypadków nie musimy też korzystać z tzw. leczenia systemowego czyli łączącego chemioterapię, hormonoterapię, immunoterapię i terapię celowaną.
Wczesna diagnostyka to jest klucz do postępów w leczeniu nowotworów. Ciągle próbujemy zbliżyć się w tej kwestii do danych innych krajów Europy Zachodniej, ale wciąż jeszcze jesteśmy trochę za nimi. Nadal mamy zbyt mało kobiet, które regularnie co dwa lata wykonują badanie mammograficzne. Co gorsza zdarzają się panie, które pomimo że zauważyły u siebie jakieś zmiany guzowate dalej zwlekają z wizytą u lekarza.
To samo dotyczy raka szyjki macicy. Tu również, jak najszybsze rozpoznanie zmian jest podstawą skutecznego leczenia. W badaniu cytologicznym rozpoznajemy tzw. neoplazje śródnabłonkowe, które poprzedzają nowotwór szyjki macicy. Obecnie w województwie kujawsko-pomorskim rocznie rozpoznajmy dysplazje różnego stopnia u blisko czterystu pacjentek. Stajemy się liderem w kraju jeśli chodzi o ich wykrywalność. Leczenie tych stanów przebiega zupełnie inaczej niż leczenie inwazyjnego raka szyjki macicy. Dzięki temu liczba raków szyki macicy zaczyna spadać! W programie badań cytologicznych mamy również inne , bardziej optymistyczne obserwacje. Choć statystyki udziału w programie profilaktycznym wciąż mogłyby być znacznie lepsze, to świadomość wagi regularnych cytologii wśród kobiet jest coraz większa i kto wie czy to nie jest największy sukces tego programu. Kilka lat temu wspólnie z kolegami onkologami z Poznania próbowaliśmy oszacować odsetek kobiet, które wykonują regularnie badania cytologiczne, również poza programem, np. w ramach regularnych porad ginekologicznych , czy wizyt prywatnych. I choć są to jedynie dane szacunkowe, bo nie mamy dostępu do takich danych to wyglądają one obiecująco, bo oceniane są na nawet 60-65 procent kobiet.
W przypadku raka szyjki macicy bardzo istotnym elementem profilaktyki są także szczepienia przeciwko wirusowi HPV.
Szczepienia dotyczącą dotyczy młodzieży szkół podstawowych i słusznie, bo to jest najlepszy moment, jeszcze przed inicjacją seksualną aby zabezpieczyć się przed wirusem HPV. Zasadność szczepienia się najdobitniej pokazują przykłady państw np. skandynawskich, które już lata wcześniej od Polski wdrożyły takie programy. Niemal całkowicie wyeliminowano tam występowanie raka szyjki macicy. To bezprecedensowy sukces. U nas niestety wciąż zmagamy się z różnymi fikcyjnymi teoriami, nie mającymi nic wspólnego z nauką, a zniechęcającymi do szczepienia się. Jak choćby wiązanie szczepień z diagnozą spektrum autyzmu. Autor tej teorii już dawno sam przyznał, że sfałszował swoje badanie, został za to osądzony, skazany i odebrano mu prawo wykonywania zawodu. A pomimo tego ludzie nadal powielają tę nieprawdę. Szczepienia, także te przeciwko wirusowi HPV są bezpiecznym i bardzo cennym elementem działań profilaktycznych. Nie bójmy się, korzystajmy z programów profilaktycznych i dajmy sobie szansę na długie i zdrowe życie.
Mammobusy w kujawsko-pomorskim
Program profilaktyki raka piersi obejmuje badania mammograficzne i skierowany jest do kobiet w wieku 45-74 lata, które w ostatnich 24 miesiącach nie wykonywały sobie profilaktycznej mammografii. Badanie mammograficzne można wykonać w poradniach stacjonarnych lub w mamobusie. Aktualizowany na bieżąco harmonogram postoju mammobusów znajduje się na stronie www.nfz-bydgoszcz.pl. W województwie kujawsko-pomorskim w najbliższych dniach mammobus będzie dostępny w następujących lokalizacjach.
20 marca
ul. Bydgoska 13, Nowa Wieś Wielka (Przy Przychodni Zdrowia), godz. 9.00-17.00,
ul. Rynek 9, Jabłonowo Pomorskie (Przy Centrum Kultury I Sportu), godz. 9.00-14.00,
ul. 85, Osiek (Przy Urzędzie Gminy), godz. 9.00-12.00,
ul. 127a, Papowo Biskupie (Przy Szkole,), godz. 9.00-11.00,
ul. Tysiąclecia 21, Radzyń Chełmiński (Przy Ośrodku Zdrowia), godz. 9.00-11.30,
ul. Mickiewicza 17, Więcbork (Przy Centrum Medycznym Familia), godz. 9.00-17.00,
ul. Rynek 2, Osie (Przy Gminnym Ośrodku Kultury), godz. 9.00-17.00,
ul. 10, Lubiewo (Na Parkingu Przy Urzędzie Gminy), godz. 9.00-16.00,
ul. Szkolna 9, Śliwice (Przy Szkole Podstawowej), godz. 9.00-16.00,
ul. Matejki 2a, Wąbrzeźno (Przy Pływalni), godz. 9.00-17.00,
21 marca
ul. Tysiąclecia 21, Radzyń Chełmiński (Przy Ośrodku Zdrowia), godz. 9.00-17.00,
ul. Juliusza Słowackiego 8, Aleksandrów Kujawski (przy Urzędzie Miasta), godz. 9.00-17.00,
ul. Strażacka 11, Sadki (Przy Urzędzie Gminy), godz. 9.00-17.00,
ul. Broniewskiego 2, Drzycim (Przy Szkole Podstawowej), godz. 9.00-17.00,
ul. Matejki 2a, Wąbrzeźno (Przy Pływalni Miejskiej,), godz. 9.00-16.00,
22 marca
ul. Duży Rynek 1, Świecie (Na Dużym Rynku,), godz. 9.00-16.00,
ul. Brzozowa 1, Wieniec-Zdrój (Przy Uzdrowisku Wieniec-Zdrój), godz. 9.00-17.00,
24 marca
ul. Piłsudskiego 10, Grudziądz (Przy Sklepie Kaufland), godz. 9.00-16.00,
ul. Komierowskiego 39, Nowe (Przy Gminnej Przychodni Zdrowia), godz. 9.00-17.00,
ul. Duży Rynek 1, Świecie (Na Dużym Rynku,), godz. 9.00-16.00,
ul. 13, Dębowa Łąka (Przy Ośrodku Zdrowia), godz. 9.00-17.00.
