Edyta Smolarz: - Ostrzegamy przed przestępcami, którzy oferują nielegalne środki ochrony roślin w internecie w niskich cenach

„Nie będę już kupował drogich nawozów tam gdzie zawsze, teraz będę kupował znacznie tańsze przez internet” - stwierdził pewien rolnik z Kujaw. Sprawdziłam oferty w internecie. Nie brakuje bardzo tanich nawozów. Czy to nie powinno wzbudzić obaw potencjalnych nabywców?

ES: Znacząco niskie ceny nawozów oferowanych w internecie zawsze mogą budzić pewne obawy wśród potencjalnych nabywców. Dlatego decydując się na jego zakup poprzez internet należy wziąć pod uwagę kwestie związane z kosztami transportu - czasami niska cena nawozu może być równoważona przez wysokie koszty transportu, co może wpłynąć na całkowity koszt zakupu. Poza tym w przypadku zakupu nawozów od mniej znanych dostawców, może być trudniej uzyskać fachową pomoc lub doradztwo, dotyczące ich stosowania. Internetowe zakupy mogą nieść ze sobą ryzyko oszustwa, dlatego ważne jest, aby korzystać z zaufanych platform i sprzedawców. Przed zakupem warto sprawdzić, czy produkt posiada odpowiednie oznakowanie oraz etykietę sporządzoną w języku polskim, spełniającą wymagania określone w przepisach. To może pomóc w uniknięciu nieuczciwych sprzedawców.

A co wynika z kontroli nawozów?

ES: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa prowadzi kontrolę nawozów w zakresie badań dotyczących zawartości składników pokarmowych deklarowanych przez producenta oraz dopuszczalnych ilości zanieczyszczeń metalami ciężkimi jak również obecności żywych jaj pasożytów jelitowych ATT i bakterii z rodzaju Salmonella. W ostatnich dwóch latach na terenie województwa kujawsko-pomorskiego skontrolowano łącznie 205 podmiotów prowadzących sprzedaż nawozów. Nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli kształtowały się na poziomie 12% i dotyczyły głównie znakowania i etykietowania nawozów, nawozów oznaczonych znakiem „NAWÓZ WE” i produktów nawozowych UE.

Czy handel nielegalnymi środkami ochrony roślin, to w Kujawsko-Pomorskiem jest dużym problem?

ES: Nieuczciwe praktyki i działania przestępcze polegające na wprowadzaniu do obrotu nielegalnych śor, np. środków podrobionych lub zawierających w swoim składzie niedopuszczone do stosowania na terenie Unii Europejskiej substancje czynne, może prowadzić do wielu negatywnych skutków, w tym zagrożenia zdrowia ludzi, szkodzenia środowisku a stosowanie ich może powodować straty w rolnictwie. Pomimo podejmowanych działań kontrolnych, mających na celu zwalczanie tego typu przestępstw, problem ten wciąż istnieje. Dlatego przypominamy, że sprzedaż środków ochrony roślin poza punktem stałej lokalizacji (sprzedaż obwoźna i obnośna na targowiskach) jest zabroniona, a dystrybucja za pośrednictwem internetu może być wykorzystywana do wprowadzania do obrotu nielegalnych środków ochrony roślin. Ostrzegamy przed przestępcami, którzy anonimowo oferują nielegalne produkty w internecie w wyjątkowo atrakcyjnych cenach. Przypominamy też, że nielegalne jest również sprowadzanie środków ochrony roślin z zagranicy bez zezwolenia albo pozwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W Polsce rolnicy mogą stosować środki ochrony roślin wprowadzone do obrotu przez przedsiębiorcę, który posiada wpis do rejestru działalności regulowanej w tym zakresie oraz posiadające ważne zezwolenie MRiRW lub pozwolenie na handel równoległy. Środki te mogą być stosowane przez osoby posiadające stosowne uprawnienia, za pomocą atestowanego sprzętu do aplikacji pestycydów. Ponadto, pamiętać należy, że zastosowanie środka ochrony roślin wymaga udokumentowania w ewidencji wykonywanych zabiegów ochrony roślin. Zachęcam do korzystania z wyszukiwarki zamieszczonej na stronie MriRW (https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin---zastosowanie) umożliwiającej wyszukiwanie środków ochrony roślin przede wszystkim po uprawach i agrofagach ale także po substancji czynnej, rodzaju środka i zastosowań na uprawy małoobszarowe. Natomiast na stronach internetowych WIORiN, w każdym województwie można sprawdzić czy podmiot, który sprzedaje śor jest wpisany do Rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie wprowadzania środków ochrony roślin do obrotu lub konfekcjonowania tych środków, prowadzonego przez danego wojewódzkiego inspektora. W naszym województwie rejestr znajduje się pod adresem: www.gov.pl/web/ wiorin-bydgoszcz/rejestry-ewidencje i zawiera obecnie dane 528 podmiotów.

Jakie konsekwencje - oprócz zagrożenia zniszczenia plonu i skażenia gleby - mogą spotkać rolnika, który stosuje nielegalne środki? Czy brak wiedzy może zwalniać z odpowiedzialności?

ES: Rolnik stosujący nielegalne środki ochrony roślin może napotkać szereg konsekwencji, które wykraczają poza zagrożenie zniszczenia plonu i skażenia gleby. Są to przede wszystkim kary finansowe tj. kara grzywny w drodze mandatu nakładana przez inspektorów PIORiN, obniżenie bądź utrata dotacji i wsparcia z ARiMR, które są dostępne dla rolników przestrzegających przepisów. Stosowanie nielegalnych środków może być szkodliwe dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz ekosystemów, co może prowadzić do roszczeń cywilnych od osób trzecich. W przypadku, gdy nielegalne środki ochrony roślin spowodują szkody w sąsiednich uprawach lub w środowisku (np. wytrucie pszczół), rolnik może być zobowiązany do pokrycia kosztów naprawy tych szkód. Poza tym zastosowanie nielegalnych substancji może negatywnie wpłynąć na reputację rolnika, co może prowadzić do utraty klientów i kontraktów. Brak wiedzy nie zwalnia z odpowiedzialności. Rolnik jest zobowiązany do przestrzegania przepisów prawnych dotyczących ochrony roślin, a brak wiedzy na temat legalności stosowanych środków nie jest argumentem, który mógłby go uchronić przed konsekwencjami. Poza tym rolnicy czyli użytkownicy profesjonalni śor są zobowiązani do ukończenia odpowiednich szkoleń w zakresie stosowania środków ochrony roślin a program tych szkoleń uwzględnia omawiane aspekty.

Co jakiś czas kontrolerzy NIK stwierdzają w owocach lub warzywach pozostałości pestycydów. A co wykazały wasze ostatnie kontrole?

ES: Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w ramach prowadzonego nadzoru nad stosowaniem środków ochrony roślin w ubiegłym roku pobrano 266 próbek płodów rolnych do badań na zawartość pozostałości środków ochrony roślin. Asortyment pobranych do badań próbek to 50 gatunków roślin. Wyniki wykazały, że w zdecydowanej większości prób nie stwierdzono nieprawidłowości. W 136 próbkach nie wykryto jakichkolwiek substancji czynnych, a w 108 wykryto pozostałości środków, których poziom oscylował na akceptowalnym poziomie nie stwarzając zagrożenia dla konsumentów, jednocześnie nie przekraczając Najwyższego Dopuszczalnego Poziomu, tzw. NDP. Jednakże w 22 próbkach takich jak: koper, porzeczka, seler, rzepak, rzodkiewka, borówka amerykańska, kminek, kukurydza, ogórek spod osłon wykryto pozostałości środków ochrony roślin niezarejestrowanych do stosowania w danej uprawie. Stanowi to 8% wszystkich pobranych próbek płodów rolnych. Ponadto w jednej z tych prób (tj. rzepaku) stwierdzono pozostałość metamitronu powyżej Najwyższego Dopuszczalnego Poziomu, co skutkowało wszczęciem procedury systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach w Unii Europejskiej. W stosunku do producentów niewłaściwie stosujących środki ochrony roślin, u których wykryto te nieprawidłowości podjęto czynności wyjaśniające oraz zastosowano karę grzywny w postaci mandatów karnych.

Jakie błędy kujawsko-pomorscy rolnicy popełniają najczęściej? Czy dotyczą one także prowadzenia rejestrów?

ES: Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w ramach nadzoru nad stosowaniem środków ochrony roślin podejmuje kontrole m.in. w gospodarstwach warzywniczych, rolniczych i sadowniczych, weryfikując spełnienie przez użytkowników profesjonalnych podstawowych standardów w zakresie stosowania środków ochrony roślin tj. ukończenia szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin lub doradztwa dotyczącego środków ochrony roślin lub integrowanej produkcji roślin; wykorzystywania do zabiegów z zastosowaniem środków ochrony wyłącznie sprzętu, sprawnego technicznie i skalibrowanego, posiadającego ważne badania techniczne; prowadzenia i przechowywania przez 3 lata dokumentacji dotyczącej stosowania środków ochrony roślin, w której należy zanotować nazwę środka ochrony roślin, czas zastosowania i użytą dawkę, obszar i uprawy, na których zastosowano środek ochrony roślin oraz wskazać sposób realizacji wymagań integrowanej ochrony roślin poprzez podanie co najmniej przyczyny wykonania zabiegu środkiem ochrony roślin.
Ponadto, osoby wykonujące zabiegi ochrony roślin są zobowiązane stosować zasady integrowanej ochrony roślin tj. przed zastosowaniem chemicznej ochrony roślin wykorzystać wszelkie dostępne działania i metody ochrony przed agrofagami tak, aby ograniczyć do minimum stosowanie pestycydów. Zastosowanie chemicznej ochrony roślin powinno być poprzedzone monitoringiem występowania agrofagów szkodliwych i oceną konieczności wykonania zabiegu.
Do ochrony upraw można stosować wyłącznie środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania na podstawie wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zezwoleń lub pozwoleń na handel równoległy. Należy bezwzględnie przestrzegać zapisów zawartych w etykietach. Nie można stosować środków ochrony roślin na rośliny oraz agrofagi, które nie zostały wyszczególnione w etykiecie oraz przekraczać wskazanych dawek i liczby dopuszczonych zabiegów. Należy zapoznać się z warunkami bezpiecznego stosowania środka zawierającymi wytyczne dotyczące m.in. środków ostrożności, a w tym obowiązku wyznaczania stref ochronnych od zbiorników i cieków wodnych. Pamiętać należy o ochronie organizmów pożytecznych, w szczególności owadów zapylających i naturalnych wrogów agrofagów szkodliwych.
W celu zapobiegania znoszenia cieczy na tereny nie objęte zabiegiem, należy zachowywać minimalne odległości od określonych miejsc lub obiektów oraz nie stosować środków ochrony roślin, jeżeli prędkość wiatru przekracza 4 m/s.
W ramach prowadzonych kontroli u użytkowników profesjonalnych w zakresie stosowania środków ochrony roślin pracownicy WIORiN w Bydgoszczy stwierdzają szereg naruszeń przepisów w tymże zakresie dotyczących m.in. zastosowania preparatów niedopuszczonych do stosowania w Rzeczypospolitej Polskiej czy też zastosowania dopuszczonych środków ochrony roślin lecz niezgodnie z zawartymi w etykiecie wymaganiami. Ponadto stwierdza się także nieprawidłowości dotyczące prowadzenia dokumentacji zabiegów, braku uprawnień do wykonywania aplikacji środkami ochrony roślin czy też braku aktualnego badania technicznego sprzętu przeznaczonego do aplikacji preparatów. Jednakże są to odosobnione przypadki. WIORiN w Bydgoszczy przeprowadza, co roku ponad 1600 kontroli w gospodarstwach w zakresie stosowania środków ochrony roślin i w większości kończą się one stwierdzeniem spełnienia wymagań.

O środowisko dbamy bardziej niż kiedyś, więc rolnicy wykorzystują także nawozy i środki wspomagające uprawę roślin, które powstały z odpadów. Niektórzy gospodarze nie są przekonani do tych substancji. A co wynika z badań? Czy deklaracje producentów (dot. np. zawartości składników pokarmowych, braki zanieczyszczeń metalami ciężkimi czy patogenami) są zgodne z rzeczywistością?

ES: Nawozy i środki wspomagające uprawę roślin wytworzone z odpadów i produktów ubocznych powstających w przetwórstwie rolno-spożywczym, gospodarce komunalnej, a także w wielu gałęziach przemysłu, posiadają znaczny potencjał nawozowy. Poprzez swój skład wpływają na zwiększenie wysokości i jakości plonowania oraz poprawiają właściwości fizyczne, fizykochemiczne, chemiczne i biologiczne gleby przeznaczonej pod uprawy. Badania dotyczące jakości wskazują, że skład nawozów powstałych z odpadów oraz ich bezpieczeństwo mogą się różnić. Wiele zależy od źródła odpadów, metod przetwarzania i kontroli jakości podczas produkcji. Istnieje ryzyko, że nawozy powstałe z odpadów mogą zawierać metale ciężkie, zwłaszcza jeśli pochodzą z terenów zanieczyszczonych. Nawozy te mogą zawierać również patogeny, co jest szczególnie niebezpieczne w kontekście upraw roślin jadalnych. Oczywiście odpowiednie procesy produkcji, kompostowania i higienizacji minimalizują to ryzyko. W przypadku produkcji nawozów z odpadów szczególnie ważne są regularne badania i kontrola jakości w celu zapewnienia ich bezpieczeństwa stosowania. Przed zastosowaniem nawozów i środków wspomagających uprawę roślin z odpadów, warto dokładnie analizować etykiety, zwracając uwagę czy nawóz posiada wymagane pozwolenie oraz certyfikaty jakości.

Pobieracie także próby materiału siewnego. Coraz więcej rolników chce go stosować, bo przekłada się to na wielkość i jakość plonu, ale gospodarze twierdzą, że z jego jakością czasami bywa różnie. Co wykazały kontrole w Kujawsko-Pomorskiem?

ES: W ubiegłym roku inspektorzy WIORIN w Bydgoszczy, na terenie naszego województwa, przeprowadzili łącznie 603 kontrole u 477 podmiotów, prowadzących obrót materiałem siewnym. Objęto nimi 761 partie materiału siewnego roślin rolniczych, 317 partii materiału siewnego roślin warzywnych, 1 111 288 szt. roślin materiału szkółkarskiego, 224 650 szt. roślin materiału rozmnożeniowego warzyw i 1 510 972 szt. roślin materiału ozdobnego. W trakcie kontroli sprawdzono legalność prowadzenia obrotu, dokumentację dotyczącą jakości materiału siewnego oraz pobrano do kontrolnej oceny laboratoryjnej 172 próby materiału siewnego. Z pobranych 172 prób materiału siewnego, wymagań jakościowych, określonych rozporządzeniem MRiRW nie spełniło 6 partii tj. 3,4%, w tym 4 partie nasion roślin warzywnych. Z powyższego wynika, że jakość materiału siewnego, zwłaszcza roślin rolniczych, była zachowana i spełniała wymagania określone rozporządzeniem MRiRW. W ubiegłym sezonie do WIORiN w Bydgoszczy nie wpłynęła również żadna skarga od rolnika na jakość materiału siewnego.

Obecnie największe wyzwania dla waszej inspekcji to…

ES: W szerokim aspekcie działalności Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, jednym z wyzwań a zarazem zagrożeń dla naszego rolnictwa i ekosystemów są zmieniające się warunki klimatyczne, które wpływają na występowanie chorób roślin oraz szkodników. Nowe agrofagi, do tej pory nie występujące na terenie Unii Europejskiej, które mogą być zawleczone z innych regionów świata, stanowią poważne wyzwanie dla ochrony roślin. Inspekcja musi na bieżąco dostosowywać swoje metody monitorowania i przeciwdziałania tym zagrożeniom. W tym celu szkolimy naszych inspektorów, np. w marcu br. zorganizowaliśmy tzw. ćwiczenia symulacyjne na wypadek wykrycia w środowisku agrofaga priorytetowego Agrilus planipennis, (Opiętek jesionowiec) - chrząszcza, który stwarza poważne niebezpieczeństwo dla jesionów w Europie.

Inspektorom w pracy coraz bardziej pomaga cyfryzacja.

ES: Cyfryzacja, która obejmuje projektowanie systemu e-usług dla naszych interesariuszy, nowe systemy informatyczne wspomagające kontrole i nowoczesne technologie to obszary, które intensywnie się rozwijają. Kontrole w terenie, inspekcje, działania monitoringowe oraz ocena polowa wspomagane są przez bezzałogowe statki powietrzne, pobieranie prób do badań fitosanitarnych odbywa się za pomocą automatycznego próbobierza glebowego, projektowane są nowe metody badawcze w urzędowych laboratoriach PIORiN co razem przekłada się na poprawę efektywności i jakości pracy inspektorów. Wdrażanie nowych technologii wymaga jednak od pracowników Inspekcji ciągłego podnoszenia kwalifikacji poprzez uczestnictwo w specjalistycznych szkoleniach.

Podnoszenie świadomości rolników to chyba też duże wyzwanie?

ES: Ciągłe zwiększenie świadomości rolników i konsumentów na temat zasad ochrony roślin oraz odpowiedzialnego stosowania środków ochrony roślin jest kluczowe dla zrównoważonego rozwoju rolnictwa oraz ochrony środowiska. Edukacja w tym zakresie pozwala na lepsze zrozumienie wpływu, jaki mają stosowane substancje chemiczne na ekosystemy, zdrowie ludzi i jakość żywności. W bieżącym roku Wojewódzkie Inspektoraty w całej Polsce biorą udział w kampanii rozpoczętej w ub. roku i koordynowanej przez Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa pn. #PlantHealth4Life, pod hasłem „Dbaj o zdrowie roślin, chroń życie” której celem jest zwiększenie świadomości dotyczącej zdrowia roślin wśród mieszkańców Europy. Ponadto 12 maja po raz kolejny obchodzić będziemy Międzynarodowy Dzień Zdrowia Roślin pod hasłem: „Chroniąc rośliny chronisz życie”.

Przypadki zatrucia przypadkowych osób substancjami zawierającymi w składzie substancje czynne - fosforek glinu lub magnezu, pokazały jak ważne jest odpowiedzialne stosowanie środków ochrony roślin. A jeszcze nie tak dawno podczas pokazów polowych widok osób w kombinezonach, maskach i rękawicach, wzbudzał śmiech niektórych rolników. Jak dziś ocenia pani świadomość kujawsko-pomorskich gospodarzy?

Myślę, że przypadki zatruć, w tym śmiertelnych wśród dzieci, środkami ochrony roślin przeznaczonymi do fumigacji, uświadomiły wielu osobom, jak ważne jest przestrzeganie obowiązujących przepisów, zasad bezpieczeństwa i stosowanie środków ochrony osobistej podczas pracy z tak niebezpiecznymi substancjami.

Działania kontrolne przeprowadzone w ostatnich miesiącach przez inspektorów Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa ujawniły, że zakupu środków ochrony roślin przeznaczonych do fumigacji, zawierających w swoim składzie fosforek glinu lub magnezu, dokonały osoby nieuprawnione, nieposiadające wymaganych kwalifikacji do zastosowania tych środków ale również nieświadome zagrożeń jakie mogą stwarzać tego rodzaju preparaty. Nadal informujemy i ostrzegamy, że posiadanie i przechowywanie środków zawierających w swoim składzie fosforek glinu lub magnezu w miejscach do tego nieprzeznaczonych oraz zastosowanie ich przez osoby nieposiadające właściwych uprawnień, może prowadzić do bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia ludzi, zwierząt oraz środowiska.

W ostatnim czasie obserwujemy większe zainteresowanie wśród rolników szkoleniami w zakresie stosowania środków ochrony roślin metodą fumigacji. W resorcie rolnictwa przygotowywane są również zmiany do ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin tj. m.in.

• wprowadzenie obowiązku dokumentowania sprzedaży szczególnie niebezpiecznych środków ochrony roślin przeznaczonych do fumigacji fakturą,

• wprowadzenie obowiązku prowadzenia przez dystrybutora środków ochrony roślin ewidencji osób, które nabywają szczególnie niebezpieczne środki ochrony roślin przeznaczone do fumigacji,

• wprowadzenie zakazu sprzedaży poprzez zawarcie umowy na odległość, tj. np. internetowo, szczególnie niebezpiecznych środków ochrony roślin przeznaczonych do fumigacji,

• wprowadzenie zakazu dostarczania do skrzynek pocztowych, automatów do pocztowej obsługi klientów oraz pomieszczeń, w których prowadzona jest sprzedaż żywności i pasz, środków ochrony roślin przeznaczonych dla użytkowników profesjonalnych.

Proponowane rozwiązania stanowią wynik przeprowadzonych konsultacji z organizacjami reprezentującymi dystrybutorów środków ochrony roślin, podmioty wykonujące fumigację oraz z organizacjami rolniczymi.