Grażyna Szabelska: - Program 500 plus radykalnie zniwelował ubóstwo rodzin wielodzietnych

- Jakie zmiany dostrzega pani w życiu mieszkańców regionu po wprowadzeniu 500 plus?
Program 500 plus był odpowiedzią na oczekiwania wielu polskich rodzin. Potwierdziły to badania postaw Polaków wobec polityki prorodzinnej oraz posiadania dzieci. W województwie kujawsko-pomorskim od 2016 r. do lipca 2021 r., w ramach świadczeń wychowawczych programu 500 plus przekazano rodzinom 8 444 322 488 zł. Jednym z podstawowych celów programu 500 plus była poprawa sytuacji w zakresie zabezpieczenia potrzeb życiowych związanych z wychowywaniem dzieci oraz zniwelowanie zjawiska ubóstwa wśród dzieci, co stanowiło poważny problem społeczny. Oddziaływanie programu 500 plus w zakresie wyżej wskazanych celów zauważalne jest zarówno w skali całego kraju, jak i naszego regionu. Jak pokazują badania, nastąpiła znacząca redukcja zjawiska ubóstwa wśród dzieci oraz rodzin. 500 plus stanowi też swoisty impuls rozwoju gospodarki. Wzrost dochodów rodzin i gospodarstw domowych zaktywizował szczególnie rodziny słabo uposażone, zwiększył popyt na określone dobra i usługi, powodując wzrost konsumpcji. Pobudził dynamikę wzrostu PKB. Warto dodać, że środki z 500 plus wydatkowane są głównie na zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych, takich jak żywność, ubiór, a także na edukację, dodatkowe zajęcia, rekreację i wypoczynek.  
Innym interesującym aspektem jest też fakt, że dodatkowe świadczenie wychowawcze mogło się przyczynić w konkretnych przypadkach do odłożenia decyzji o ewentualnej emigracji zarobkowej.

- Czy to oznacza, że większości poprawiła się stopa życiowa?
Tak. Program 500 plus radykalnie zniwelował ubóstwo rodzin wielodzietnych, które przed wprowadzeniem programu borykały się z licznymi problemami finansowymi, co stanowiło również o zagrożeniu marginalizacją i wykluczeniem społecznym tych rodzin. Szacuje się, że w 2015 r. w województwie kujawsko-pomorskim problem skrajnego ubóstwa dotykał 6,3 proc. osób w gospodarstwach domowych, a w 2019 r. skala problemu ubóstwa została ograniczona do 3,4 proc. Liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu ubóstwa wynosiła w 2015 r. 57 522. W okresie działania programu liczba tych rodzin zmniejszyła się do 35 157 w 2020r.

- A co z tymi, którzy zamiast wydawać te pieniądze na dzieci, trwonią je na używki? Może warto byłoby rozważyć wprowadzenie bonów dla dzieci z rodzin z problemami?
Nie ma prac legislacyjnych nad bonami dla dzieci z rodzin z problemami. Co do zasady, w rodzinie funkcjonalnej to rodzic wie najlepiej, co jest dziecku potrzebne na bieżąco na nie reaguje. W ten sposób respektowana jest podmiotowość rodziny - to dobry kierunek relacji rodzina-państwo. To rodzice są odpowiedzialni za wychowanie i opiekę nad dziećmi, a rolą państwa jest wspieranie rodzin. Jeśli zachodzą nieprawidłowości w zakresie wydatkowania środków, np. w przypadku niewydolności wychowawczej rodziny lub w innych określonych ustawowo przesłankach, świadczenie wychowawcze może być przekazywane w formie rzeczowej lub opłacenia usług. Przy czym każdy taki przypadek należy traktować indywidualnie. W okresie funkcjonowania programu w formie rzeczowej zostało przekazane rodzinom 2 069 066 zł, natomiast 415 830 zł w formie opłacenia usług.

- 500 plus miało poprawić dzietność Polaków. Tak się jednak nie stało. Co mogłoby wpłynąć na decyzję rodzin, aby powiększać rodzinę?
Długofalowy, stopniowy wpływ aktywnej polityki prorodzinnej, w tym programu 500 plus, będzie prawdopodobnie wzrastał wskutek efektu synergii wraz z wprowadzaniem kolejnych instrumentów wspierających rodziny w ramach Strategii Demograficznej. Kompleksowa, długoterminowa i konsekwentna polityka prorodzinna będzie skutkowała powolnym odwracaniem zapaści demograficznej, w której znalazła się Polska. Dzisiejszy kryzys demograficzny to efekt kilkudziesięciu lat zaniedbań w zakresie polityki na rzecz rodzin. Na efekty naprawy tego stanu trzeba będzie cierpliwie poczekać zakładając kontynuację obranego przez rząd kierunku. 500 plus okazał się bardzo dobrym programem i początkiem długiej drogi realizowania zapowiedzianej przez rząd Strategii Demograficznej 2040. Strategia ta zakłada wyjście z pułapki niskiej dzietności i zbliżenie się do poziomu gwarantującego zastępowalność pokoleń. Ważne będzie skupienie się na usuwaniu diagnozowanych barier dzietności takich jak złe warunki mieszkaniowe, niepewna przyszłość związana z brakiem stabilnej pracy, słaba opieka medyczna, trudności z  uzyskaniem miejsca w żłobku czy przedszkolu. Wzmacnianie rodzin następować będzie poprzez nowe, odważne projekty zabezpieczania finansowego rodzin, wsparcie w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, popularyzację kultury sprzyjającej rodzinie, dalszy rozwój form opieki nad dziećmi, rozwój rynku pracy przyjaznego rodzinie, w tym elastyczny czas pracy, ale też zagwarantowanie stabilności pracy. Istotnym, planowanym elementem polityki prorodzinnej jest też poprawa jakości i organizacji edukacji, opieki medycznej oraz rozwój infrastruktury i usług wychodzących naprzeciw potrzebom rodziców i dzieci.

- Wielu podnosi argument, że 500 plus straciło swoją początkową wartość i kwota ta powinna zostać podniesiona.
Na tym etapie istotne jest uważne monitorowanie odziaływania programu 500 plus i dalsza diagnoza czynników, które będą sprzyjać podejmowaniu decyzji o powiększeniu rodziny. Specjaliści zauważają, że aspekt finansowy jest bardzo ważnym, choć nie jedynym wyznacznikiem podejmowania decyzji o kolejnym dziecku. Dlatego wsparcie rodziny powinno mieć bardzo wielowymiarowy i interdyscyplinarny charakter. Kolejnym istotnym, proponowanym w Strategii Demograficznej elementem będzie kapitał opiekuńczy, w ramach którego opiekunom na drugie i kolejne dziecko od 12. do 36. miesiąca życia będzie przysługiwać 12 tys. zł. Ponadto w strategii występuje szereg innych ciekawych propozycji finansowego zabezpieczania rodzin np. rozwój systemu podatkowego w kierunku lepszego uwzględniania faktu posiadania dzieci, ich liczby i związanych z tym wydatków rodzin.