Hashimoto jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób XXI wieku. W Polsce ma ją już ponad 1,2 mln osób. Jakie objawy mogą świadczyć o tym, że mamy tę chorobę?
Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. W prawidłowo funkcjonującym organizmie nasz układ immunologiczny chroni ten organizm przed zakażeniami, w tym przypadku - w wyniku nieprawidłowego pobudzenia układu immunologicznego - dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy. Powoduje to przewlekłe, niebolesne zapalenie tarczycy, które powoli i przez lata niszczy ją i prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów przez ten gruczoł.
W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do zwolnienia przemian metabolicznych, co powoduje takie objawy jak: przyrost masy ciała, osłabienie, zmęczenie i zmniejszoną tolerancję wysiłku, senność, ogólne spowolnienie, zaburzenia koncentracji, uczucie chłodu i łatwe marznięcie, zaparcia. U kobiet możemy zaobserwować zaburzenia miesiączkowania, niepłodność. Natomiast u mężczyzn - osłabienie libido.
Objawy choroby Hashimoto mogą dotyczyć też skóry – jest ona wówczas sucha, zimna i blada. Występuje nadmierne rogowacenie naskórka np. na łokciach. Ale też włosy stają się suche, łamliwe i przerzedzają się. Niekiedy wypadają brwi. Pamiętajmy, że choroba Hashimoto to również objawy psychiczne – tu wyraźnie widać zaburzenia pamięci, zmniejszenie zdolności skupienia uwagi, objawy depresyjne lub jawna depresja.
Jakie TSH jest wskazaniem, że pacjent ma Hashimoto?
Potwierdzenie niedoczynności tarczycy wymaga wykonania badań hormonalnych: TSH i jeśli wynik będzie nieprawidłowy tzn. będzie powyżej górnej granicy normy - w przypadku zdrowych, dorosłych osób obu płci i niezależnie od wieku, wynosi ona od 0,5 do 4,1 mIU/L - to należy wykonać oznaczenie FT4, które służy do diagnostyki i monitorowania leczenia chorób tarczycy.
I tak, o jawnej niedoczynności mówimy wtedy, gdy TSH jest podwyższone, a FT4 - obniżone. O subklinicznej, czyli utajonej niedoczynności mówimy wówczas, jeśli TSH jest podwyższone, a FT4 - w normie. Natomiast nadczynność występuje wtedy, gdy TSH jest poniżej normy, a FT4 - podwyższone.
W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy, należy stwierdzić jej przyczynę w czym pomocne będzie USG, które w przebiegu choroby Hashimoto stwierdza zmniejszenie objętości tarczycy i zmniejszoną echogeniczność, czyli że nasz gruczoł nie jest w idealnym stanie i wymaga obserwacji. Pomocne będzie też oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy. Ważna jest diagnostyka TSH u kobiet planujących ciążę lub u kobiet po przebytych poronieniach - na tym etapie istotne jest wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
O Hashimoto warto pomyśleć, kiedy mamy stwierdzoną tę chorobę w rodzinie lub inne choroby z autoagresji jak: bielactwo, cukrzyca typu 1, łuszczyca.
Co przyczynia się do powstania Hashimoto?
Na rozwój tej choroby mają wypływ czynniki genetyczne - to są zaburzenia odpowiedzi immunologicznej. U osób predysponowanych genetycznie, choroby autoimmunologiczne mogą zostać wyzwolone także przez określone czynniki środowiskowe takie jak stres, zakażenia bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu czy zanieczyszczenie środowiska.
Istnieje też związek między nadmiernym spożyciem jodu a większą (nawet 4-krotnie) częstością występowania choroby Hashimoto. W wielu krajach, po wprowadzeniu profilaktyki jodowej - w Polsce sól kuchenna jest jodowana od 1997 roku - i związanym z nim przejściem od stanu niedoboru jodu do prawidłowego zaopatrzenia w ten pierwiastek, obserwuje się korzystne efekty: zmniejszenie wola. Ale także pewien niekorzystny trend, który polega na częstszym występowaniu procesów autoimmunologicznych w tarczycy i zwiększeniu zachorowalności na przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.
U kogo występuję największa zachorowalność?
Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Występuje we wszystkich grupach wiekowych, z częstością do 2 proc. W tym także u dzieci i osób młodych, znacznie częściej (do 95 proc.) u płci żeńskiej. Występowanie Hashimoto zwiększa się też z wiekiem – częściej chorobę odnotowuje się u osób po 60. roku życia.
Choroba Hashimoto wymaga leczenia objawowego. Na czym ono polega?
Niestety nie ma skutecznej metody leczenia przewlekłego zapalenia limfocytowego, czyli choroby Hashimoto, które zahamowałoby proces niszczenia tarczycy. Dlatego terapia tej choroby polega na leczeniu niedoczynności tarczycy, czyli na przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy - lewotyroksyna produkowana syntetycznie, jest identyczna jak hormon wytwarzany w tarczycy i ma takie samo działanie. Regularne jej przyjmowanie, czyli brakujących hormonów tarczycy, prowadzi do normalizacji stężenia TSH i powrotu do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
A jaka jest rola diety w leczeniu Hashimoto?
U osób z chorobą Hashimoto ważne są związki wolotwórcze, czyli tzw. związki goitrogenne występujące w wielu produktach pochodzenia roślinnego. M. in. w kapuście, brukselce, rzepie, brokułach, kalafiorze, gorczycy, soi. Ich obróbka termiczna przyczynia się do inaktywacji blisko 30 proc. związków wolotwórczych, dlatego możliwe jest umiarkowane ich spożycie przy jednoczesnym zapewnieniu optymalnej podaży jodu oraz selenu z dietą.
Działanie związków wolotwórczych jest silniejsze podczas minimalnej konsumpcji jodu. Istnieje wiele dowodów naukowych na to, że soja i jej przetwory mogą zaburzać wchłanianie lewotyroksyny, dlatego pacjenci nie muszą całkowicie eliminować jej z diety. Ale bardzo istotne jest tu zapewnienie prawidłowej podaży jodu.
Oprócz jodu, w chorobie Hashimoto do ważnych zalicza się witaminę D, selen czy cynk. Dlaczego są tak istotne?
Sposób żywienia osób z chorobą Hashimoto nie powinien znacząco odbiegać od ogólnych zasad zdrowego żywienia. W codziennym jadłospisie powinny znaleźć się: pełnowartościowe białko, węglowodany o niskim indeksie glikemicznym oraz produkty zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe. Ważne jest odpowiednie zaopatrzenie organizmu w składniki pokarmowe takie jak wspomniany jod, ale i witamina D3, selen, cynk, żelazo.
Jod jest jednym z najważniejszych mikroelemetów, potrzebnych do prawidłowej pracy tarczycy i produkcji jej hormonów, ponieważ stanowi istotny element składowy wspomnianych hormonów. W pożywieniu do podstawowych źródeł jodu należy zaliczyć sól kuchenną jodowaną, ryby morskie, owoce morza, wodorosty morskie, a także mleko krowie i jego przetwory. Należy uważać ze zwiększeniem podaży jodu, bo wiąże się to z częstszym występowaniem autoimmunizacji tarczycy.
Z kolei selen jest zaliczany do kluczowych mikroelementów znajdujących się w żywności, ponieważ bierze udział w produkcji hormonów tarczycy. Poza tym ma działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Do najbogatszych źródeł pokarmowych tego pierwiastka zalicza się ryby, skorupiaki, orzechy brazylijskie, jajka, kakao, grzyby, przetwory mleczne.
Witamina D może odgrywać ważną rolę w zapobieganiu chorobom autoimmunizacyjnym oraz wspomaganiu leczenia chorób autoimmunologicznych. U osób dorosłych, od września do kwietnia rekomenduje się suplementacje witaminy D3 w dziennej dawce 2000IU.
Niekorzystnie na metabolizm hormonów tarczycy wpływa długotrwały brak odpowiedniej jakości i ilości spożywanego żelaza z dietą. Enzymy biorące udział w produkcji hormonów gruczołu tarczowego, należą do enzymów hemowych – czyli zawierających w swoim składzie żelazo. U pacjentów z chorobą Hashimoto często obserwuje się niedobór tego żelaza, ponieważ występuje u nich także autoimmunologiczne zapalenie żołądka, które upośledza jego wchłanianie - może to dotyczyć nawet 60 proc. pacjentów, dlatego rekomenduje się zwiększenie podaży przyswajalnych form żelaza z dietą.
Cynk to mikroelement, który działa antyoksydacyjne i przeciwzapalnie oraz odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego. Brak tego pierwiastka zwiększa stężenie przeciwciał anty TPO i anty TG, jak również zmniejsza stężenie T3 i T4. W niektórych przypadkach można rozważyć wprowadzenie diety bezglutenowej, szczególnie u osób z alergią pokarmową.
A jakie powikłania daje nieleczone Hashimoto?
Czasami od wystąpienia objawów do rozpoznania choroby może upłynąć kilka lat. Wynika to z faktu, że występujące w chorobie Hashimoto dolegliwości są niespecyficzne.
Zbyt późne rozpoznanie doprowadza do objawów jawnej niedoczynności tarczycy i wielu powikłań. Do najczęstszych należą: przyrost masy ciała, zwiększenie ryzyka rozwoju choroby układu sercowo naczyniowego związanego z hiperlipidemią w przebiegu choroby. Także depresja, niepłodność.
W przypadku ciężkiej, nieleczonej i źle kontrolowanej niedoczynności tarczycy może rozwinąć się śpiączka metaboliczna – jest zagrożeniem życia. W tej sytuacji organizm nie jest w stanie utrzymać podstawowych funkcji metabolicznych, co prowadzi do gwałtownego spowolnienia wszystkich procesów życiowych. Objawy śpiączki hipometabolicznej obejmują głębokie osłabienie, spowolnienie funkcji życiowych, niską temperaturę ciała, wolne tętno, a także zmiany w świadomości.
