Chińskie eksperymenty
Słynne chińskie pieniądze papierowe emitowane już w VIIw. przez władców Państwa Środka wcale nie są jednoznacznym dowodem na znacznie wcześniejsze przyswojenie sobie przez Chińczyków bardziej zaawansowanego niż ten, który obowiązywał w Europie, systemu monetarnego. Ba, nie były nawet banknotami! W Chinach nie stosowano bowiem żadnego parytetu jakiegokolwiek kruszcu ani nawet odpowiedniej liczby monet względem banknotów. Ich wartości nie regulował żaden system walutowy – nadawał ją władca swym autorytetem. Choć niektórzy z nich wydawali tzw. lekkie pieniądze tylko w zamian za określony depozyt, inni emitowali swe papierowe pieniądze bez żadnego umiaru.
Część chińskich eksperymentów z pieniądzem papierowym zakończyła się zresztą niepowodzeniem. Na początku XI w. w Syczuanie wybuchł kryzys gospodarczy spowodowany przez grupę kupców, którzy – na rządowej licencji zresztą – emitowali własne pieniądze papierowe bez pokrycia. W roku 1023 musiał zostać ogłoszony zakaz emisji tego typu papierów. Brak regulacji i inflacja sprawiły, że pod koniec XIVw. z pieniędzy papierowych na setki lat w Chinach zrezygnowano. Powróciły dopiero w XIX w.
RZADKIE I STAŁE
Tak, złoto jest obiektem pożądania ludzi od tysięcy lat. Tak, wyrabia się z niego biżuterię i precjoza. Ale to samo da się powiedzieć o platynie i diamentach. To jeszcze nie tłumaczy, dlaczego to właśnie żółty kruszec zyskał tak szczególną rolę wśród wszystkich innych szlachetnych materiałów i metali. I dlaczego to złoto stało się podstawą systemów walutowych.
Otóż najprostsza odpowiedź brzmi tak: po prostu to właśnie złota było zawsze mniej więcej tyle, ile trzeba. Zasoby złota nie są tak ograniczone jak kamieni szlachetnych czy platyny. Kruszec jest przy tym stosunkowo łatwy w obróbce, nietrudno też zbadać, czy nie został podrobiony.
Ilość złota pozostająca w obiegu rosła bardzo powoli. Nawet wielkie odkrycia nowych złóż (jak po podboju Ameryki Południowej i 300 lat później w trakcie gorączki złota w drugiej połowie XIX w.) nie powodowały zalania rynku masą kruszcu. Dlatego też to właśnie wartość złota pozostawała najbardziej stabilnym punktem odniesienia dla innych kruszców i oczywiście walut.
Mity o parytecie złota
Parytet złota niewątpliwie zapewniał walutom stabilność. Okazywał się jednak bardzo kosztowną dla gospodarki kotwicą za każdym razem, gdy dochodziło do większych wstrząsów, zarówno o charakterze politycznym, jak i gospodarczym. Nie przypadkiem największa popularność parytetu złota przypadła na okres po zakończeniu wojen napoleońskich, a przed wybuchem I wojny światowej – wiek XIXbył bowiem relatywnie spokojnym okresem w europejskiej historii.
Po kryzysie 2008 r. pojawiły się opinie, jakoby to właśnie powrót do parytetu złota mógłby być lekarstwem na większość trawiących świat finansów chorób. Tymczasem za każdym razem, gdy sytuacja gospodarcza na świecie przybierała znamiona kryzysu, państwa utrzymujące parytet złota zmuszone były do rezygnowania z niego i ponoszenia ogromnych kosztów uwolnienia kursu swej waluty.
Bardzo często przywoływany jest także przykład Stanów Zjednoczonych jako państwa, które zachowało parytet złota najdłużej, bo aż do 1971 r. Rzadko wspomina się jednak o tym, że USA przyjęły parytet złota dopiero w roku 1900. A utrzymanie go po IIwojnie światowej było możliwe tylko dlatego, że do amerykańskich skarbców trafiła spora część dotychczasowych rezerw złota państw alianckich – zmuszonych do finansowania pożyczkami w USAswych potrzeb wojennych.
„GRUBY” GROSZ
Grosze, które dziś nie mają dla nas szczególnej wartości, aż do XVIw. były w Polsce „grubą” monetą w odróżnieniu od mających znacznie niższą wartość denarów. To one były też monetami najpowszechniej używanymi w transakcjach. Na zdjęciu wyżej grosz gdański z roku 1534.
