Joanna Rajang, psycholog z WSB: Czasami, poprzez prezent pod choinkę budujemy relacje na nowo

Mimo inflacji, tradycyjnie w grudniu w sklepach widać większy ruch…
Bo grudzień mocniej kojarzy się nam ze Świętami Bożego Narodzenia, które wywołują w nas pozytywne odczucia. Chcemy bardziej je w sobie pielęgnować i nic nie stoi na przeszkodzie, aby zacząć już teraz realizować świąteczne zakupy. Także dlatego, że kojarzą się z tą pozytywną przeszłością. Chodzi o utrzymanie pewnych rytuałów, które z niej znamy – a te z kolei, dają nam poczucie bezpieczeństwa. Poza tym – co do zasady, podejmujemy decyzje raczej emocjonalnie niż racjonalnie stąd wiele z naszych zakupów, ma …niewiele wspólnego z koniecznością ich posiadania, albo z ich przydatnością. Często kupujemy po to, aby sprawić sobie przyjemność. Zakupy zaspakajają też nasze potrzeby, jak choćby nawiązywanie kontaktów międzyludzkich, co nie dziwi – szczególnie teraz, po ponad dwóch latach pandemii. I jest oczywistym, że kupowanie to pewnego rodzaju sposób na pozyskanie satysfakcji, pewne spełnienie.

Ale ceny teraz tak niskie nie są …
Wrócę do tego, że często w robieniu zakupów nie ma żadnej logiki. Raczej są one dowodem naszych emocji, napędzanych różnymi mechanizmami psychologicznymi, na przykład społecznym dowodem słuszności. Zgodnie z nim, człowiek podejmuje działania kierując się zauważonymi u innych, tymi samymi zachowaniami. Na przykład: jeśli osoba dostrzega i uzmysławia sobie, że coraz więcej osób kupuje dany produkt, to zrobi to samo.

Patrząc okiem psychologa, to jak realizujemy się w ogóle poprzez zakupy?
Tak jak powiedziałam - zazwyczaj kupujemy, bo chcemy poczuć się ze sobą lepiej. Z drugiej strony, po ich zrobieniu pojawia się w nas – nazywany w psychologii, dysonans poznawczy, czyli moment takiego nieprzyjemnego napięcia emocjonalnego. Wynika on ze sprzeczności, między naszym postrzeganiem siebie jako osób racjonalnych a naszym zachowaniem, które jednak jest emocjonalne. Wtedy nasza psychika bardzo szybko znajduje wytłumaczenie i pojawiają się takie wnioski jak: „Kupię dzisiaj, bo nie wiadomo, czy jutro nie będzie drożej”, „Może w przyszłym roku, nie będzie mnie na to stać”, albo „Kupię teraz, bo jak ludzie tak dużo kupują, to znaczy, że może w przyszłym roku tych produktów już nie być”. W taki właśnie sposób usprawiedliwiamy swoje zakupy.

Gdzie jest ta granica. Kiedy zaczyna się zakupoholizm?
To jest już zjawisko uzależnienia się od robienia zakupów - czyli najpierw kupuję, żeby poczuć się lepiej a potem zaczynam się czuć gorzej ze sobą, bo to kupiłam i wydałam niepotrzebnie pieniądze. Więc, żeby nie czuć się źle, to robię zaraz kolejne zakupy. W przypadku zakupoholizmu powstaje takie błędne koło. Taki przymus wykonania czynności, żeby poprawić swoje samopoczucie. I trwa on cały rok. Natomiast w tych obecnych zakupach przedświątecznych, mechanizmem je napędzającym są raczej pozytywne skojarzenia z końcem roku, ze świętami, spotkaniami z rodziną czy znajomymi. Przygotowujemy się do nich nawet miesiącami, planując – jakim prezentem pod choinką, możemy sprawić komuś radość.

A dlaczego zależy nam tak bardzo, żeby kupić prezent pod choinkę?
Bo chcemy sprawić komuś przyjemność. I żeby ktoś dostrzegł naszą życzliwość, nasz dobry gest. Chcemy pokazać, że słuchamy innych i zauważamy ich potrzeby. Czasami, poprzez prezent pod choinkę budujemy relacje na nowo. Chcemy też sobie w ten sposób wybaczyć albo – aby wybaczono nam. To czasami jest takie „przepraszam”. A czasami mamy do czynienia z psychologiczną regułą wzajemności – ja tobie powiem, co chcę ci kupić po to, żebyś ty także pamiętała o prezencie dla mnie. Bywa również i tak że chcemy zadowolić odbiorcę i dajemy pieniądze na zakup takiego prezentu, którego ktoś pragnie najbardziej. Intencja dobra, ale pozostaje pytanie czy w ten sposób czegoś nie gubimy...

Czego?
Bo skoro tak lubimy tę magię Świąt Bożego Narodzenia - z tą tajemnicą, niespodzianką to warto byłoby zadbać przede wszystkim o takie prezenty, których odbiorca nie przewidzi. A które jednocześnie będą pokazywać, że go zauważamy, że dostrzegamy to co lubi, co jest dla niego ważne czy potrzebne. Zaskoczenie, to też dobra emocja (śmiech).

To jakie prezenty znajdą się pod pani choinką?
W mojej rodzinie, każdego roku piszemy listy do Gwiazdora już w listopadzie. Wcześnie, bo chcemy, aby ten czas na ich wybranie był dłuższy i aby dotarły do nas, na czas. Te listy są wyrazem tego wszystkiego, czego pragniemy, ale z założeniem, że nie będzie to lista zakupów. A pod moją choinką znajdą się niewątpliwie książki. Może kosmetyki, naturalne tym razem…Co konkretnie przyniesie Gwiazdor? - tego dowiem się niebawem, bo 24 grudnia.