Kadisz na Piaskowej w Czersku. Tu spoczywają Żydzi

Jankiel Sonnenschein był jeńcem obozu pod Łukowem. Żydowskie ofiary chowano w kirkucie przy Piaskowej. Na cmentarzu od XIX w. grzebano też mieszkańców Czerska wyznani mojżeszowego. Ostatni pochówek był 85 lat temu.

O Jankielu i historii społeczności żydowskiej w mieście wiemy dzięki klasie II e gimnazjum z Zespołu Szkół im. Jana Pawła II. Pod opieką Alicji Klauzy kończą projekt we współpracy z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W środę efekty swoich badań przedstawią w Warszawie. Mówią o sobie detektywi przeszłości. Słusznie. Pojechali do Archiwum Państwowego w Bydgoszczy i tam szperali w księgach z USC. Pierwsze nazwisko, na które tam natrafili, to wymieniony już Jankiel. Mieli w rękach np. księgę zgonów z 1895 r. W domu kultury przedstawili refleksyjny koncert z muzyką żydowską. Na koniec można było skosztować żydowskich smakołyków, takich jak kugel (to dwie mamy uczyły się żydowskiej kuchni przez internet).

Co zapamiętała z uroczystości Anastazja Kozłowska z V klasy? Bardzo jej się spodobała wypowiedź Yehoshuy Ellisa - rabina gminy żydowskiej w Katowicach, zastępcy naczelnego rabina Polski. Przytoczył on powiedzenie sławnego rabina Mendela z Klocka: - Jeżeli ja jestem ja, a ty jesteś ty, to ja jestem ja, a ty jesteś ty. A jeżeli ja jestem ja, to my jesteśmy my.

I taka była wymowa uroczystości. Ellis podkreślał, że dobrze, że historia jest ważna dla tych, którzy nadal tu mieszkają. I mimo że Żydów w Czersku już nie ma, to jest to nadal miejsce żydowskie. Kości żydowskie już tu zostaną.

Do Czerska przyjechał też Michał Samet, wiceprzewodniczący Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich. Jeszcze w latach 60. XX w. przy Piaskowej bawiły się dzieci, m.in. Danuta Stawicka: - Ostatni raz po komunii - mówi. - Pamiętam, bo w grobowcu ubrudziłam sukienkę. Była od smoły.

- Mówiło się - „idziemy na żydka” - chodziło nam o zabawę, a było takie hasło, dokąd - mówi Bogumiła Milewska. - Dziś mi wstyd za to. Ale przecież byliśmy dziećmi.