Nad jeziorem Witosławskim

dojazd, szlak pieszy

dojazd, szlak pieszy

- Do Witosławia można dojechać lokalną drogą z Mroczy przez Orle lub z Nakła nad Notecią przez Dębowo.
- Autobusem PKS można dojechać bezpośrednio z Mroczy, Nakła, Łobżenicy i Bydgoszczy.
- Z Więcborka do Witosławia prowadzi 20-kilometrowy niebieski szlak pieszy im. Stanisława Łabędzińskiego. Dokładny przebieg trasy: Więcbork PKP i PKS - Więcbork wzgórze św. Katarzyny - wiadukt nad Orlą - Runowo Krajeńskie - dalej wzdłuż jezior Czarmuń i Rościmińskiego - Rościmin - Witosław PKP i PKS.

Tam na niewielkim wzniesieniu nad jeziorem zachowały się relikty dworu obronnego z XV lub XVI wieku, który mógł powstać na miejscu wczesnośredniowiecznego grodu. Jego ślady odkryto w latach 80. XX wieku.

Legenda o księciu
Jeszcze na przełomie XIX i XX stulecia miejscowa ludność opowiadała sobie legendy o pomorskim księciu Witosławie, który bronił swej ziemi na zamkach w Witosławiu i Orlu przed wojami Bolesława Chrobrego.

Trzeba wiedzieć, że Pomorze należało we wczesnym średniowieczu do księstwa pomorskiego, które wciąż toczyło wojny z Polską piastowską.
Pewniej jednak owym Witosławem był jakiś rycerz znaczący niż książę. Gród
stanowił bowiem rubież obronną położoną stosunkowo blisko granicy na Noteci.

Relikty fortalicji
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z roku 1395, gdy jej właścicielem był Szambor z Witosławia. Dwór obronny mógł należeć do niego, a może do Piotra, który został właścicielem tutejszego majątku w roku 1449 i przyjął nazwisko Witosławski.
Niestety, po średniowiecznej budowli zostało niewiele: widoczne od wnętrza mury przyziemia, które tworzą prostokątną podstawę. Mury wzniesiono z kamieni narzutowych i cegły - palcówki.

Piękny widok roztacza się ze wzgórza, daleki - na Jezioro Witosławskie. Zdobycie fortalicji od wody było trudne, a to ze względu na strome podejście i fosę, której zarys widoczny jest jeszcze od północnego zachodu.

Wspomnienie o dworze
Nikt nie potrafi określić, kiedy we wsi wzniesiono drugi dwór, już nie obronny, a zwykły - mieszkalny, po którym zresztą także zostały tylko wspomnienia.
Budowę rozpoczął w roku 1780 Józef Krzycki. Później budowlę powiększano, zwłaszcza za czasów Koczorowskich, których własnością stał się pod koniec XVIII stulecia.

Budowla miała dwa skrzydła, kryta była dachem mansardowym. Jej resztki rozebrano w latach 80.

Kościół i kapliczki
Do naszych czasów zachował się witosławski kościół, który w latach świetności znajdował się w pobliżu d
woru. Wtedy jednak pełnił rolę kaplicy. Jego najstarsza część pochodzi z XVIII wieku. Obecnie jest to parafia pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.
Od początku XIX wieku na rozwidleniu dróg w stronę Izabeli i Rościmina stoi kaplica św. Jana Nepomucena. Figura tego samego świętego datowana na rok 1740 stoi także na murowanej kolumnie w polu przy drodze do Orla. W roku 1938 przy drodze przy alejce do Orla ustawiono kamienną figurę Matki Boskiej. W XIX wieku w pobliżu chowano zmarłych na cholerę.

Zostało z parku
Na łagodnym skłonie wzgórza pomiędzy wsią a jeziorem znajduje się dawny park krajobrazowy (powstał na początku XIX w.), który porastają kilkusetletnie dęby, modrzewie, lipy i cisy. Najstarsze drzewa dożywają 500 lat.
Po II wojnie światowej niektóre cenne okazy drzew zostały ścięte przez okoliczną ludność i wykorzystane na opał.

Park łączy się lasem, który nad brzegiem jeziora sięga po Orle. Niestety, niektórzy właściciele ogródków działkowych urządzili sobie na skraju parku lasu wysypisko odpadów.
Nad jeziorem znajduje się piaszczysta plaża. Dawnej był tam ukwiecony pomost, gdzie w ciepłe dni wypoczywali Koczorowscy.

Gorzelnia
Z dawnych zabudowań przemysłowych Witosławia zachowała się XIX-wieczna gorzelnia z charakterystycznym wysokim kominem. Budynek wzniesiono na kamiennej podmurówce z czerwonej cegły wypalonej w cegielni Koczorowskich.
Zachowały się także budynki dawnej kolonii mieszkalnej witosławskiego folwarku.

Źródło: Sławomir Łaniecki, Pałace, dwory i folwarki powiatu nakielskiego.