Poczucie bezpieczeństwa nie polega na tym, że w mieście rządzi „nasz szeryf”. Ale że każdy szeryf może być przed sądem postawiony

Arcybiskup Głódź, oskarżany o mobbing wobec księży, mieszka w pałacu nieniepokojony przez prokuraturę ani przez Watykan, choć kolejni podwładni potwierdzają zarzuty wobec niego. Jarosława Kaczyńskiego prokuratura wciąż nie przesłuchała, pomimo doniesienia złożonego przez Geralda Birgfellnera. To wygląda tak, jakby w Polsce były osoby stojące ponad prawem.
Na całą sprawę należy spojrzeć znacznie szerzej niż tylko przez pryzmat arcybiskupa Głódzia. Zaproponowałbym tu spojrzenie z perspektywy zmiany społecznej, jaka dokonuje się w obrębie Kościoła, religii i społeczeństwa. Cywilizację cechuje postęp, rozwój technologii i opisywanie rzeczywistości za pomocą dowodów naukowych. Religia natomiast pełni rolę wyjaśniania żyjącym w pośpiechu członkom nowoczesnych cywilizacji, jaki jest sens ich życia i jak godnie przejść przez to życie od momentu narodzin, aż po pozaziemskie zaświaty. Ludzie więc rozwijając wiedzę o świecie konserwowali jednocześnie dogmaty wiary i związane z nią rytuały. Człowiek jednak jest słaby, wątpi, przewraca się i często potrzebuje faktycznie pomocy, żeby się podnieść i przede wszystkim nie zwątpić. Religia i wiara zinstytucjonalizowały się poprzez świątynie i kapłanów będących strażnikami wiary. W ten sposób powstała hierarchiczna instytucja i cały system kontroli i sankcji, czyli Kościół. Przez wieki przekazywano i utrwalono w nim zautomatyzowane wzory zachowań, do których włączono symbole, przekonania i praktyki religijne.

Ale cywilizacja przyspieszyła kierunek przemian, za którymi nie nadążył Kościół, który dziś przechodzi głęboki kryzys.
Bo nadążanie za postępem pomylił z posiadaniem i majątkiem. Ksiądz, to nie farmer żyjący pod presją logiki kieratu produkcyjnego, który nie zostawia wyboru – „get big or get out”, jak mawiają amerykańscy farmerzy, czyli albo będziesz coraz większy, albo wypadasz z rynku. Wraz z bogactwem, przepychem i przywilejami biskupów upadają w oczach wiernych symbole, zmieniają się ich przekonania i coraz częściej odstępują od praktyk religijnych.

Co zrobi w tej sytuacji kościół? Czy skończy się na tym, że wierni staną obok hierarchy i wspólnie wypowiedzą formułę „zgrzeszyłem, myślą, uczynkiem i zaniedbaniem” i życie potoczy się dalej?
Nie sądzę, bo ludzie mimo kryzysu wiary i Kościoła, nadal go potrzebują. Tworzą przecież wspólnotę niczym rój. Biskupi wiedzą, że przynależność do wspólnoty od zawsze dawała ludziom poczucie bezpieczeństwa, a przynależność do najliczniejszego Kościoła dawała także komfort psychiczny oparty na wierze w statystykę. Jak wyjaśniał Zygmunt Bauman skoro tak wiele osób obrało dany kierunek lotu, musi on być właściwy, bo przecież tak wielu odczuwających i myślących ludzi nie mogłoby się jednocześnie mylić. Jedno jest pewne, ludzie nie będą milczeć. W 1995 roku, w czasach obowiązkowej służby wojskowej zostałem powołany do Marynarki Wojennej. Jeszcze przed przysięgą byłem z delegacją kolegów marynarzy odebrać katechizm dla 9 Flotylli Obrony Wybrzeża. Ceremonia odbyła się w Sanktuarium w Górce Klasztornej, a przewodził jej arcybiskup Sławoj Leszek Głódź. Już wtedy wśród żołnierzy miał swoje przezwisko „Flaszka”. Po ponad 20 latach różnica jest taka, że wcześniej mówiło się o tym szeptem, a teraz głośno.

Przez ostatnie cztery lata zmieniło się przynajmniej tyle, że powstały filmy pokazujące nieprawidłowości i nadużycia w Kościele – instytucji. Ale dlaczego prawo jest bezsilne wobec wyciągnięcia konsekwencji tych czynów?
Każde społeczeństwo ma swoich „poza prawem” i tych „ostatnich sprawiedliwych”. Zasady gry jednak ulegają zaburzeniu, kiedy podejrzani są jednocześnie sędziami, a już zupełnie źle się dzieje dla społeczeństwa obywatelskiego, jak wszyscy boją się szeryfa. Poczucie bezpieczeństwa nie polega na tym, że teraz w mieście rządzi „nasz szeryf”, tylko na tym, że każdy szeryf może być przed sądem postawiony. Tak już jest, że jedni prawo piszą, inni je interpretują, a jeszcze inni egzekwują. Co jednak będzie, kiedy prawo będą uchwalać, interpretować i egzekwować ci sami ludzie, albo jeden człowiek? Powstanie precedens jednomyślności, który nigdy nie służył żadnemu społeczeństwu.

Są tacy, którzy twierdzą, że rządy PiS są szczepionką, że po nich wyjdziemy o wiele zdrowsi i bardziej ceniący instytucje, prawo i siebie nawzajem. Wierzy pan w to?
Zgodnie z teorią krążenia elit Vilfreda Pareta, prędzej czy później przegrani mobilizują się tak skutecznie, że ponownie zdobywają władzę. Tak się stało 4 lata temu. Tę kadencję opozycja trochę przespała licząc, że PiS sam sobie podstawi nogi, ale tak się nie stało, bo jak pani zauważyła, zastosowano tu metodę podawania społeczeństwu szczepionek, a nawet kroplówek, od których znaczna część jest już zwyczajnie uzależniona. I dlatego PiS wygrał ponownie. Jestem wykładowcą i wierzę w edukację. Jeśli jakakolwiek partia zawładnie oświatą i nałoży na okładki podręczników etykiety własnej ideologii, społeczeństwo wycofa się do „sfery prywatnej”, gdzie, czy to się komuś podoba, czy nie, wykują się nowi charyzmatyczni przywódcy.  Sądząc po wynikach ostatnich wyborów, już się wykuwają, niektórzy nawet bardzo szybko.