Trasa z Wałdowa do Łyskowa

Wypoczynek, noclegi

Wypoczynek, noclegi

- W okolicach Gostycyna - w Nogawicy znajduje się stanica wodna PTTK "Szlak Brdy", gdzie może zatrzymać się każdy turysta. Tel. 052/ 334-64-20.
- "Aldan" - wypożyczalnia sprzętu turystycznego, pole namiotowe Piła - Wybudowanie 5 (nad rzeczką Kamionką). Tel. 606-631-057.
- Stajnia konna "Arka", Gostycyn, ul. Pilska 20 (przy wjeździe z Gostycyna na Piłę - Młyn. Tel. 052/ 334-60-51
- Pokoje gościnne Ewa Barczyk, ul. Pilska 22. Tel. 052/ 334-60-22.

Ozdobą Wałdowa i żywą historią w ceglanych murach zapisaną jest kościół parafialny pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty. Wałdowo leży w powiecie i gminie Sępólno Krajeńskie, prawie dokładnie w połowie drogi pomiędzy stolicą powiatu a Gostycynem. Trasa naszej wycieczki powiedzie właśnie w tym kierunku i zakończy się w Łyskowie.

Wieś Waldow pojawiła się na kartach historii w roku 1311, ale nie ma wątpliwości, że już wcześniej - w okresie podboju Krajny i Pomorza przez Bolesława Krzywoustego (początek XII w.) - wieś była własnością książęcą.

W roku 1288 książę pomorski Mestwin II podarował ją Wałdowskiemu. W roku 1388 wieś występuje już pod nazwą Wałdowo. Na mapie z roku 1596 Wałdowo występuje jako pustkowie, ale już na początku XVII wieku zostało odbudowane.

Jedna z najstarszych
Ksiądz Stanisław Kujot (1845-1914), znany historyk, autor dzieła "Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej?", zalicza parafię wałdowską do najstarszych na Pomorzu, związanych bezpośrednio z wprowadzeniem chrześcijaństwa.

W tych czasach Pomorze podlegało archidiecezji gnieźnieńskiej. Niektórzy badacze zwracają uwagę, że w roku 1277 proboszczem katedry gnieźnieńskiej był członek rodziny Komierowskich, która związana była z tę częścią Krajny i to on wyprosił u papieża Mikołaja III zgodę na budowę kościoła filialnego w Komierowie. Czy także parafialnego w Wałdowie? Tego zapewne nie dowiemy się nigdy.

Pierwsza pewna informacja na temat parafii pochodzi jednak z lat 1358-59, a to dzięki proboszczowi Wawrzyńcowi, który występował jako świadek w sprawie osady Wiskitno. Należy więc domniemywać, że w Wałdowie wznosiły się wcześniej świątynie drewniane.

Nieco myląca może być pobieżna ocena wieku dwóch granitowych kropielnic. Większość turystów wiąże je z głębokim średniowieczem, ale z badań wynika, że są o wiele młodsze.

Budowę kościoła murowanego podpartego szkarpami zakończono w roku 1621 r. Ufundowała go Anna Wałdowska z Zakrzewskich. Wzrok zwiedzających przykuwa wykonany z piaskowca portal wejściowy. Napisy wskazują autorów tego dzieła: "Sebastian R. W. A. D. 1663 oraz "Bernard Lemky 1670.

Gotyk i renesans
Kościół jest budowlą gotycko-renesansową, wzmocnioną szkarpami (przyporami).
Wysoko trzeba podnieść głowę, by dostrzec umieszczony na baniastym hełmie wieży krzyż z chorągiewką - to 28,5 m. Na chorągiewce widnieje data 1764.

Z akt wizytacyjnych z roku 1695 wynika, że kościół był dobrze utrzymany i znajdowały się w nim 4 ołtarze. Przy obrazie Najświętszej Maryi Panny znajdowało się 28 srebrnych wot. Podczas okupacji hitlerowskiej skonfiskowano wszystkie dzwony, ale te wróciły na swe miejsce po wojnie. A cenny to zabytek, zwłaszcza gdy mowa o największym i najstarszym dziele ludwisarskim - rok 1618 pamiętającym. Drugi dzwon pochodzi z roku 1648, trzeci z początku XIX wieku.

Podczas ofensywy zimowej w 1945 roku Rosjanie ostrzelali świątynię, mocno ją uszkadzając, spalili też stare księgi parafialne. Dlatego nie można ustalić, co się stało z dawnym wyposażeniem kościoła.

Klasycystyczny, dwukondygnacyjny (9 m wysokości) ołtarz główny pochodzi z roku 1821. Barok (XVII w.) reprezentuje umieszczony w nim w centralnym polu obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zaś rokoko (koniec XVIII w.) - tabernakulum. Cały ołtarz wykonany jest z drewna, bogato zdobiony. Na łuku tęczowym znajduje się barokowy (pierwsza połowa XVII w.) krucyfiks z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego. Ozdobą chóru jest barokowy (XVII w.) prospekt organowy.

Wokół kościoła pod starymi lipami i kasztanowcami znajduje się cmentarz, założony zapewne w XVII wieku, otoczony murem z kamienia i cegły. Zachowało się kilka nagrobków niemieckojęzycznych. Na cmentarzu odbywają się także współczesne pochówki.

Dojazd
Wałdowo i Wielka Klonia znajdują się przy drodze lokalnej Sępólno Krajeńskie - Gostycyn. Przez środek Gostycyna przebiega droga wojewódzka nr 237, która łączy Mąkowarsko z Tucholą i dalej z Czerskiem. Przy tej samej drodze leżą Kamienica i Łyskowo. Do każdej z wymienionych miejscowości kursują autobusy PKS-u.

Oczywiście znacznie lepsze połączenia zapewnia droga 237 niż wcześniej wymieniona lokalna, przy której leży Wałdowo i Wielka Klonia.

Rodzina Kulczyków
Z Wałdowa wywodzi się rodzina Kulczyków.

Na miejscowym cmentarzu spoczywają Władysław i Helena - rodzice Henryka, ojca Jana Kulczyka, jednego z najbogatszych Polaków. Henryk Kulczyk jest honorowym obywatelem Wałdowa. Rodzina od dziesiątków lat wspierała miejscową szkołę i kościół.

Wielka Klonia
Opodal Wałdowa, już w powiecie tucholskim, leży miejscowość Wielka Klonia.
Z dawnej wielkości, wyrażonej choćby w nazwie, nie pozostało już wiele. Dwór z roku 1860, w którym po wojnie urządzono mieszkania, popada w ruinę. Nieco lepiej wygląda park krajobrazowy. Remontu wymaga także dawna gospoda z 1912 r., obecnie dom mieszkalny.

Na szczęście pięknie prezentuje się Szkoła Podstawowa w Wielkiej Kloni, urządzona w budynku z początku XIX wieku.

Pod Wielką Klonią doszło do jednej z pierwszych w II wojnie światowej większych potyczek wojsk polskich z niemieckimi. Z tej wsi pochodzi rodzina generała Heinza Guderian, którego armia atakowała nasze pozycje na odcinku pomorskim. Sam generał urodził się w Chełmnie.

Gostycyn
Jedziemy do Gostycyna. Jego początki związane są z leżącym na odmokłych łąkach nad rzeczką Kamionką grodziskiem Burghardt (XIII - XIV w.).

Osada obronna znajdowała się na stożkowatym wzniesieniu, otoczona prawdopodobnie dwoma kręgami drewnianych palisad. Stożek zachował się doskonale, ale oczywiście bez palisady. Dziś jest gęsto porośnięty drzewami i krzakami. Wielki stary dąb jest pomnikiem przyrody.

We wsi wznosi się kościół parafialny pw. św Marcina z roku 1819. Jeden z drewnianych domów pamięta początek XIX stulecia.

Kamienica
W pobliskiej Kamienicy nad Kamionką znajdują się ceglane zabudowania młyna z roku 1870. Dziś jest to mała elektrownia wodna.

Tuż za nią często wodują się kajakarze, bowiem na ostatnim odcinku do Zalewu Koronowskiego Kamionka przyspiesza, tworząc malowniczy przełom.

Na wysokim, prawym brzegu rzeczki wznosi się pałac z lat 1770-1790. Dziś wymaga remontu. Zachował się także folwark, który swą gospodarczą rolę pełni do dziś.

Łyskowo
Wieś zawdzięcza nazwę swym właścicielom - Łyskowskim, wymienianym w dokumentach z XVII wieku. Bardzo ciekawym obiektem jest murowany gołębnik z roku 1863.

* Za tydzień
W następnym wydaniu turystyki przeniesiemy się do wschodniej Wielkopolski - tej leżącej jeszcze na terenie regionu kujawsko - pomorskiego. Pierwsze na trasie naszej wycieczki będzie sanktuarium maryjne w Markowicach pomiędzy Inowrocławiem a Strzelnem.

Pałac w Kamienicy nad rzeczką Kamionką. Na jego zapleczu znajduje się dawny folwark - murowane, solidne obiekty, które służą celom gospodarczym do dziś.