Piątek, 27 grudnia 2024 roku to data szczególna dla wszystkich, dla których ważna jest pamięć o Powstańcach Wielkopolskich. Nie bez powodu dzień, w którym wybuchł zryw 1918-1919 zyskał miano Narodowego Dnia Pamięci Powstania Wielkopolskiego. Od lat to właśnie tego dnia w Gąsawie rozpoczynają się obchody tego święta, a kończą w innych gminach, w rocznice ich wyzwoleń spod trwającego ponad sto lat zaboru niemieckiego.
W piątek (27.12.2024) do Gąsawy na cmentarz przyjechały delegacje nie tylko gminnych instytucji stowarzyszeń i organizacji, ale także przedstawiciele Powiatu Żnińskiego i Gminy Żnin.
Modlitwę za uczestników Powstania Wielkopolskiego poprowadził ks. Piotr Gogolewski, proboszcz parafii św. Mikołaja w Gąsawie.
Rys historyczny zrywu z lat 1918-1919, przedstawiła Zofia Kaczmarek, uczennica Szkoły Podstawowej im. Wandy Dobaczewskiej w Gąsawie.
- 1 Stycznia 1919 roku mieszkańcy Gąsawy usłyszeli huk armat. Niemiecka artyleria rozpoczęła ostrzeliwanie stanowisk w Górze. 9 stycznia zaczęto zwozić rannych do Gąsawy, których umieszczono w sali u Antoniego Kowalika, nad sklepem kolonialnym. Ogółem znalazło się tutaj dwudziestu poszkodowanych. Opiekowały się nimi miejscowe sanitariuszki. Po kilkunastu dniach zlikwidowano prowizoryczny szpital, a rannych przewieziono do Żnina. Mieszkańcy gminy Gąsawa brali udział w kolejnych walkach w Wielkopolsce, a potem na Śląsku - powiedziała Zofia Kaczmarek, a potem przypomniała, że to właśnie powstanie dało mieszkańcom Wielkopolski upragnioną wolność po 123 latach zaborów.
Na cmentarzu w Gąsawie jest obelisk upamiętniający powstańców, a także ich groby.
Uroczystość zakończyła się złożeniem kwiatów pod obeliskiem. Na koniec radny Józef Goc podziękował przybyłym za obecność w imieniu burmistrza gminy Gąsawa.
Jak wyglądało Powstanie Wielkopolskie w Gąsawie? Rano, 1 stycznia 1919 roku do Gąsawy przybyło trzech zwiadowców z Gniezna, którzy poinformowali o tym, że powstanie się rozpoczęło. Mieszkańcy miasteczka, zgodnie z instrukcjami, które otrzymali zdjęli ze stanowisk niemieckich urzędników i bezkrwawo przejęli władzę w mieście.
Pierwszym komendantem Rady Ludowej wybrano Antoniego Michalskiego w Łysinina, który sprawował ten urząd do lipca 1919 roku. Burmistrzem wybrano początkowo Antoniego Kowalika, kupca z Gąsawy, a następnie funkcję tę powierzono Henrykowi Tylewskiemu. Naczelnikiem poczty został Maksymilian Lisiecki, rzeźnik. Telefony obsługiwał Antoni Olszanowski. Komendantem miasta został Ludwik Złotogórski z Drewna. Na czele oddziału gąsawskiego stanął plutonowy Stanisław Pluciński z Gąsawy.
Warto dodać, że to właśnie w Gąsawie mieścił się szpital polowy (nad sklepem przy rynku), gdzie zwożono rannych. Opiekowały się nimi mieszkanki miasta.
