Wielki Post. Pokuta, pojednanie, skromność i umiar w jedzeniu

Post trwa czterdzieści dni, co nawiązuje do czasu, jaki przebywał Chrystus na pustyni. Post, po łacinie znaczy -„po”; „post factum”, a więc po dokonaniu czynu i stanowił pokutę za grzechy. Miał na celu umartwianie ducha i ciała człowieka. Ten czas, w którym łączą się ceremonie kościelne i rozmaite zwyczaje ludowe, często zabarwione elementami magicznym i wymagał niegdyś od wiernych, tak jak i obecnie, nie tylko skupienia, modlitwy, ale żalu i skruchy za grzechy.

Odnawianie ducha

W każdy piątek Wielkiego Postu kujawiacy tak jak obecnie uczestniczyli w drodze krzyżowej, a w niedzielę w gorzkich żalach. Symboliczne przejście ostatniej drogi Chrystusa, sprzyjało modlitwie i rozważaniom medytacyjnym. Szczególnie w takich miejscach jak droga krzyżowa na Kalwarii Pakoskiej, w której udział jest wyjątkową okazją do modlitwy i indywidualnych przemyśleń.

W okres Wielkiego Postu zostały wpisane również rekolekcje dla dorosłych z naukami stanowymi dla narzeczonych, małżeństw, rodziców, dla ludzi samotnych - panien, kawalerów, wdów, wdowców, oraz rekolekcje szkolne. Okres przygotowania kończy spowiedź wielkanocna.

JO chlebie i wodzie/sc]

Wielki Post wymaga od wiernych oprócz modlitwy i skupienia, zaniechania i ograniczeń w spożywaniu pokarmów, zwłaszcza mięsa. Już w Popielec na kujawskiej wsi wynoszono na strych patelnie, jako symbolu obfitego i tłustego jadła.

W pierwszym i ostatnim tygodniu poszczono najsurowiej. Zwłaszcza w Środę Popielcową i Wielki Piątek był to post o chlebie i wodzie. Obowiązywała zasada, że tylko raz na dzień można się było najeść do syta. Jednak biskupi pozwalali spożywać mięso w niedzielę, jak również raz na dzień w południe w poniedziałki, wtorki i czwartki. Po domach dokonywano niezrozumiałych dziś dla nas obrzędów. Zasłaniano obrazy i lustra, bowiem kojarzyły się one z niepotrzebnym zbytkiem, do skrzyń i komód chowano strojne ubrania, balowe suknie, unikano także żartów, a dzieciakom chowano zabawki.

Gzik i śledzie

Na Kujawach, podobnie jak na ziemi mogileńskiej głównym daniem, na czas postu stawał się chudy żur kraszony olejem lub śmietaną. Jedzono też zupę z mąki, czyli „muskę” oraz „gzik”, czyli twaróg ze śmietaną z ziemniakami gotowanymi w łupinach. Jednak podstawę postnego pożywienia stanowiły ryby lub śledzie. Kogo nie stać było na ich zakup lub nie potrafił złowić, jadł „ślepego śledzia”. Była to znaczna ilość drobno posiekanej cebuli zalanej olejem lnianym, spożywanej z ziemniakami ugotowanymi w łupinach. Olejem kraszono barszcz i kluski w myśl przysłowia „Mości dobrodzieju, dobre kluski na oleju”.

Na półpościu

W tradycji ludowej „Półpoście” było jakby echem Popielca. Z tym okresem związane było obsypywanie przechodniów popiołem. Napełnione popiołem garnki chłopcy rozbijali o drzwi chat, czasami rzucając je pod nogi. Na św. Józefa (19 marca), nie przestrzegano już tak zasadniczo zakazu spożywania mięsa i innych uciech, bo jak mówiło przysłowie: „Na św. Józefa nadana pociecha.” W myśl tego przysłowia w Mogilnie, jeszcze po II wojnie światowej był zwyczaj, odwiedzania z orkiestrą Józefów i składania im życzeń imieninowych.

W połowie postu następowało pożegnanie zimy, czego symbolem było topienie Marzanny i powitanie wiosny wraz z gaikiem-maikiem.