Akty notarialne i księgi wieczyste tajemnicą na 70 lat? Rzecznik walczy z absurdem

Rzecznik Praw Obywatelskich, Marcin Wiącek, zwrócił się do ministra kultury w związku z pismem Polskiego Towarzystwa Historii Prawa. Naukowcy poruszyli temat ograniczonego dostępu do materiałów archiwalnych. Powodem jest ustawa z 25 lutego 2016.

Zgodnie z przepisami ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, materiały archiwalne ogólnie podlegają udostępnieniu po określonym okresie. Akty notarialne, dokumentacja ksiąg wieczystych, spraw sądowych i postępowań dochodzeniowych mogą być udostępniane po upływie 70 lat. Wyjątek dotyczy wyłącznie osób do tego uprawnionych.

Historycy zwracają uwagę, że wprowadzone przepisy wprowadziły niezrozumiałą zmianę w porównaniu z poprzednimi, które umożliwiały dostęp po 30 latach od powstania dokumentów. Zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego istniała możliwość wcześniejszego udostępnienia tych materiałów na potrzeby nauki i kultury, o ile nie naruszało to prawnie chronionych interesów państwa czy obywateli.

Obecne ograniczenie znacznie utrudnia prowadzenie badań naukowych i według wielu, łamie gwarantowane przez Konstytucję RP wolność wyrażania poglądów, dostęp do informacji, a także wolność badań naukowych.

Według art. 54 ust. 1 Konstytucji RP, każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Art. 61 Konstytucji RP gwarantuje prawo każdemu obywatelowi do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Wolność badań naukowych i dostęp do dóbr kultury są również zagwarantowane w art. 73 Konstytucji RP.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na to, że obecne przepisy stanowią nadmierną ingerencję i ograniczają możliwość korzystania z tych praw i wolności, w tym dostępu do materiałów archiwalnych o znaczeniu historycznym i naukowym. Co więcej – jest również sprzeczne z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 2022 roku mówiącym o ułatwieniu dostępu do danych na potrzeby badań naukowych i innowacji.

RPO zaapelował więc do ministra o podjęcie działań legislacyjnych, które umożliwią dostęp do materiałów archiwalnych w sposób umożliwiający prowadzenie badań naukowych, jednocześnie szanując prawo do prywatności.